2001-2022 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДА ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДА ҚЫСҚЫ КЕЗЕҢДЕ ЖИНАҚТАЛҒАН ҚАР ҚОРЛАРЫННЫҢ КЕҢІСТІКТІК ТАРАЛУЫНДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2023-108-1-35-41Кілт сөздер:
қар жамылғысы, қар жамылғысындағы су қорының аномалиясы, қар жамылғысының аумақ бойынша таралуы, ұзақ мерзімді өзгерістер, климаттың өзгеруіАңдатпа
Соңғы жылдарда кеңістіктік-уақыттық қар жамылғысының параметрлерін жанжақты сипаттайтын аймақтық жерсеріктік өнімдер көпшілікке қол жетімді болды. Бұл өнімдер орман алқаптарынан кедергілер аз болатын жазық аумақтарға дәл баға бере алады. Біртекті торланған алқаптағы мәліметтер бұрын сонды метеорологиялық станциялардың деректері негізінде қолжетімсіз болған, аумақтардың қар жамылғысының кеңістіктік сипаттамаларын талдауда жаңа мүмкіндіктер ашты. Жұмыста Абай және Шығыс Қазақстан облыстарында қар жамылғысындағы су қорының ауқымды кеңістіктік таралымының көпжылдық өзгерістері қарастырылды. Қар жамылғысының бұл сипаттамалары климаттың өзгеруі салдарынан болатын
трансформацияларға ұшырауы мүмкін. Қазақстанның Абай және Шығыс Қазақстан облыстары, жалпы ауданы шамамен 0,27 млн. км2 құрайтын Еуразия материгінің орталығында орналасқан. Жұмыста аталған аумақтарда 2001…2022 жылдар аралығындағы қар жамылғысының кең ауқымды кеңістіктік таралуының өзгеруі сипатталған. Бастапқы ақпарат ретінде USGS FEWS net порталында қол жетімді 1 км ажыратымдылықпен 1 наурыз күнгі (Snow water Equivalent Anomaly) қардың су қорының аномалиясы пайдаланылды. 2001…2022 жылдар аралығында аумақта қар жамылғысының су қорының оң ауытқуларының кең ауқымды кеңістіктік таралуы әртүрлі болды. Қардағы су қорының оң ауытқулары бар аймақтардың типтік мөлшерінің төмендеуімен сипатталатын жағдайлардың көбеюі байқалды. Тіркелген әсер Еуразияның ірі таулы
аумақтары үшін сипатталған ұқсас құбылыстармен сәйкес келеді, мұнда қардағы су қорының оң аномалиясы бар аумақты құрайтын кластерлердің орташа ауданы 2001…2019 жылдар аралығында шамамен 10000 км2-ден 1000 км2-ге дейін 10 есе азайған.
References
Terekhov A.G., Pak I.T., Dolgikh S.A. Satellite observations of the anomalous spring flood at the lower reach of the Ayaguz River in 2016, Sovremennye problemy distantsionnogo zondirovaniya Zemli iz kosmosa, 2016, Vol. 13, No. 4, pp.273–276, DOI: 10.21046/2070-7401-2016-13-4-273-276.
Terekhov A.G., Abayev N.N., Yunicheva N.R. Anomalous snowy regime at 2019 year and long-term trends in snow depth in Kazakhstan, Sovremennye problemy distantsionnogo zondirovaniya Zemli iz kosmosa, 2019, Vol. 16, No. 5, pp. 351–355, DOI: 10.21046/2070-7401-2019-16-5-351-355.
Terekhov A.G., Ivkina N.I., Abayev N.N., Galayeva A.V., Yeltay A.G. (2020а) Streamflow response of the Ural River to basin snow depth changes during 2001–2019, Sovremennye problemy distantsionnogo zondirovaniya Zemli iz kosmosa, 2020, Vol.17, No.5, pp.181-190, DOI: 10.21046/2070-7401-2020-17-5-181-190.
Terekhov A.G., Ivkina N.I., Yunicheva N.R., Vitkovskaya I.S., Yeltay A.G. Snow cover changes of the Kazakhstan dry steppes and semi-deserts on the basis of River Emba basin studies, Sovremennye problemy distantsionnogo zondirovaniya Zemli iz kosmosa, 2020, Vol.17, No. 2, pp. 101-113, DOI: 10.21046/2070-7401-2020-17-2-101-113.
Terekhov A.G., Abayev N.N., Vitkovskaya I.S., Pak A.A., Yegemberdyeva Z.M. Links between the vegetation state over Tien-Shan mountains and North Atlantic Oscillation indices of the upcoming season, Sovremennye problemy distantsionnogo zondirovaniya Zemli iz kosmosa, 2020, Vol. 17, No.2, pp. 275-281, DOI: 10.21046/2070-7401-2020-17-2-275-281.
Terekhov A.G., Ivkina N.I., Yunicheva N.R., Vitkovskaya I.S., Yeltay A.G. Snow cover changes of the Kazakhstan dry steppes and semi-deserts on the basis of River Emba basin studies, Sovremennye problemy distantsionnogo zondirovaniya Zemli iz kosmosa, 2020, Vol.17, No. 2, pp. 101-113, DOI: 10.21046/2070-7401-2020-17-2-101-113.
Bormann K.J., Brown R.D., Derksen C., Painter T.H. Estimating snow-cover trends from space// Nature Clim. Change. 2018, V.8, P. 924-928, DOI:10.1038/s41558-018-0318-3.
Bulygina O.N., Groisman P.Ya., Razuvaev V.N., Korshunova N.N. Changes in snow cover characteristics over Northern Eurasia since 1966// Environ. Res. Lett. 2011, V.6, No. 045204, DOI: 10.1088/1748-9326/6/4/045204.
Bulygina O.N., Razuvaev V.N., Korshunova N.N. Changes in snow cover over Northern Eurasia in the last decades// Environ. Res. Lett. 2009, V.4, No. 045026, DOI: 10.1088/1748-9326/4/4/045026.
Dye D. G. Variability and trends in the annual snow‐cover cycle in Northern Hemisphere land areas, 1972–2000// Hydr. Proc. 2002, V.6, Iss.15, P. 3065-3077, DOI: 10.1002/hyp.1089.
Kitaev L., Førland E., Razuvaev V., Tveito E.O., Krueger O. Distribution of snow cover over Northern Eurasia// Hydr. Res. 2005, V.36, No 4-5, P. 311-319, DOI: 10.2166/nh.2005.0024.
