ҚАЗАҚСТАННЫҢ ШЫҒЫСЫНДАҒЫ КЛИМАТТЫҢ ЗАМАНАУИ ӨЗГЕРУЛЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2024-114-3-31-39Кілт сөздер:
жаһандық жылыну, ауа температурасы, жауын-шашын, аномалия, тренд сызығы, Манн-Кендалл тестіАңдатпа
Қазіргі таңда климаттың өзгеру мәселесі тек метеоролог мамандарды ғана алаңдатып қоймай, жалпы қоғам назарындағы ауқымды тақырыпқа айналды. БҰҰ ұсынған тұрақты даму мақсаттарының бірі – климаттың өзгеруімен күреске (ТДМ-13) арналып, бағдарлама аясында елімізде ауқымды жобалар, бірқатар іс-шаралар өткізілуде. Қазақстандағы қазіргі климаттық өзгерістер ауа температурасы мен жауын-шашынның, сонымен қатар гидрометеорологиялық құбылыстардың ұзақтығының, қарқындылығының және жиілігінің артуына алып келеді. Олардың өзгеру динамикасын түсіну, пайда болу заңдылықтарын анықтау аса маңызды болып табылады. Зерттеу жүргізу барысында 1942...2022 жж. Шығыс Қазақстандағы Өскемен, Семей, Шемонаиха, Катон-Қарағай, Күршім, Зайсан, Ақсуат метеорологиялық станцияларында ауа температурасының әр 10 жылда 0,2...0,4 0С жоғарылау тенденциясы байқалған. Жауын шашынның Зайсан, Шемонаиха және Семей станцияларында әр 10 жылда 1,6...7,7 мм жоғарылау, ал қалған станцияларда әр 10 жылда 4,1...5,9 мм төмендеу тенденциясы байқалған. Соңғы онжылдықта ауа температурасы мен жауын-шашын аномалиялары оң таңбалы тенденцияны көрсеткен. Манн-Кендалл тесті бойынша ауа температурасының өзгеру маңыздылығы барлық станцияларда ақпан-наурыз және тамыз айларында жоғары болған. Көктем және күз айларында жауын-шашынның өзгеру маңыздылығы төмен, ал Зайсан, Шемонаиха және Семей станцияларында жылдың суық мезгілінде жоғары болған.
References
Ежегодный бюллетень мониторинга состояния и изменения климата Казахстана: 2020 год. – Нур-Султан, 2021. – 75 с.
Заявление ВМО о состоянии глобального климата в 2019 году // Женева, 2020. – ВМО – № 1248. – 44 с.
Долгих С.А., Есеркепова И.Б., Шамен А. Оценка вклада ожидаемого потепления глобального климата в развитие процессов опустынивания в Казахстане. // Гидрометеорология и экология. - 1997.– № 3. – С. 43-49.
Долгих С.А. О многолетних тенденциях термического режима на территории Республики Казахстан. // Гидрометеорология и экология. - 1995. – №3. – С. 68-77.
Долгих С.А., Илякова Р.М., Сабитаева А.У. Об изменении климата Казахстана в прошедший столтений период. // Гидрометеорология и экология. – 2005. №4. С. 6-27.
Чередниченко А.В. Климат Казахстана, как отклик на глобальные изменения. // Гидрометеорология и экология. – 2009. №4. С. 7-22.
Cherednichenko, A.V. (2015) Climate change in the City of Almaty during the past 120 years Quaternary International journal. [Теxt] /Alexander Cherednichenko, Alexey Cherednichenko, V.S. Cherednichenko .
Боголюбова Е., Қуанышова С., Статистическая структура и тенденции изменения сезонных сумм осадков на востоке Казахстана в 1970– 2015 гг. // Вестник КазНУ. Серия географическая. – 2017. №2. Том 45. С. 51-61.
Жексенбаева А.К., Ашимақын А.М. Қазақстанның солтүстік өңіріндегі жылы мезгілдегі жауын-шашынның маусымдық статистикалық құрылымы. // ҚазҰУ хабаршысы. География сериясы. – 2022. №2 (65). 55-62 бб.
Mann, H.B. 1945. Non-parametric tests against trend. Econometrica 13, 163-171.
Yue, S.A., Pilon P.P., and Caradias G. 2002. Power of the Mann-Kendall and Spearman’s rho tests for detecting monotonic trends in hydrological series. Hydrol J. 259, 254-271.
Influence of climate change and anthropogenic factors on the Ile River basin streamflow, Kazakhstan // Talipova E., Shrestha S., Alimkulov S., Nyssanbayeva A., Tursunova A., Isakan G. Arabian Journal of Geosciences. Том 14, Выпуск 17, September 2021, №1756.
Talipova E.K., Nyssanbayeva A. S., Shrestha S. REGIONAL CLIMATE CHANGE IN THE ILE RIVER BASIN // Вестник КазНУ. Серия Географическая. - Том 53 № 2, 2019, 25-34.
Сайт ВМО. [Электронный ресурс]. URL: https://wmo.int/topics/climate (дата обращения: 22.11.2024)
Бюллетень Казгидромет. [Электронный ресурс]. URL: https://www.kazhydromet.kz/ru/ecology/ezhemesyachnyy-informacionnyy-byulleten-o-sostoyanii-okruzhayuschey-sredy/2023 (дата обращения: 15.11.2024)
А.Е. Перепис, А.К. Жексенбаева. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ШЫҒЫС ӨҢІРЛЕРІНДЕГІ АТМОСФЕРАЛЫҚ ЖАУЫН-ШАШЫНДАРДЫҢ КӨПЖЫЛДЫҚ ТАРАЛУ ДИНАМИКАСЫ // ҚазҰУ хабаршысы. География сериясы. 2019. - №4 (55). - Б. 47-60.
С.Б. Саиров. Шығыс Қазақстан облысының температуралық аномалиялары // Гидрометеорология и экология. 2010. - №3. - С. 174-178.
Қарлыбай Д.Т., Жексенбаева А.К. Шығыс Қазақстанда жылы мезгілдегі атмосфералық жауын-шашындардың кеңістіктік-уақыттық таралуы мен химиялық құрамы // Молодой ученый. 2021. - №21 (363). - Б. 594-603
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2024 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
