АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ БОЙЫНША АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ МЕН ЖАУЫН-ШАШЫННЫҢ ӨЗГЕРУ ДИНАМИКАСЫ
Кілт сөздер:
қарқынды жауын-шашындар, ауа температурасы, ірі аномалия, орташа квадраттық ауытқу, жауын-шашынның тапшылығы, нормаАңдатпа
Мақалада Алматы станциясы бойынша ауа температурасы мен атмосфералық жауын-шашынның 1915...2014 жылға дейінгі уақыттық таралу ерекшеліктері қарастырылған. Бүгінде адамзаттың негізгі проблемаларының бірі климаттың жаһандық өзгеруі болып табылады. Сонғы жылдарда бүкіл әлемде байқалған катаклизмдердің динамикасының өсуі ғалымдар, саясаткерлер, кәсіпкерлердің алаңдаушылығын тудырады. Соңдықтан, ауа температурасы мен атмосфералық жауын-шашынның уақыттық жүрісін зерттеу қазіргі таңда жаһандық өзекті міндеттерінің бірі болып табылады. Температураның және жауын-шашынның ауытқуы өзендердің ағыны мен жалпы гидрологиялық режимге тікелей әсер етеді. Бұл жұмыста сонымен қатар, ауа температурасы мен жауын-шашындардың уақыттық жүрістері қарастырылды. Оңжылдықтар бойынша температура мен жауын-шашынның орташа айлық мәндері салыстырылды. Ауа температурасының орташа квадраттық ауытқуы есептелініп, ірі аномалиялары (1,5 σ шамасымен) анықталды. Барлық берілген жыл мезгілдері бойынша атмосфералық жауын-шашынның тапшы, аса ылғалды жылдары табылды. Соңғы онжылдықтарда ауа температурасының оң таңбалы аномалия жағдайлар саны көбейгені анықталды.
References
Боголюбова Е.В., Балтабаева Д.Б. Пространственно-временная статистическая структура поля месячных сумм осадков на терри-тории Казахстана летом // Гидрометеорология и экология. – 2003. – №4. – С. 43-50.
Вердиев Р.Г. Водные ресурсы рек Восточного Кавказа в условиях изменения климата. – Баку: 2002. – С. 46-50.
Жексенбаева А.К. Статистические характеристики осадков в Се-верном Казахстане // Наука, новые технологии и инновации Кыр-гызстана. – 2016. – №5. – С. 80-84.
Климат Казахстана / под ред. Утешева А.С. – Л.: Гидрометиздат, 1959. – С. 189-289.
Кожахметова Э.П. О точности воспроизведения температуры и осадков глобальным климатическим архивом CRU TS 2.1 на тер-ритории Казахстана // Вестн. КазНУ. Серия эколог. – 2013. – Т. 1, №2. – С. 78-84.
Крышнякова О.С., Малинин В.Н. Анализ трендов температуры воздуха и осадков на Европейской территории России // Геогра-фия: наука и образование в системе «общество – школа – универ-ситет»: Матер. междунар. науч.-прак. конф., Санкт-Петербург, Россия, 2007 – Санкт-Петербург, 2007. – С. 240-243.
Садоков В.П., Дмитриева Л.Р., Кузнецова Н. Н., Акимов И.В. Ана-лиз временной и пространственной структуры среднего квадрати-ческого отклонения количества осадков в Республике Казахстан и прилегающих районах // Тр. Гидрометцентра России. – 2001. – № 336. – С. 94-106.
Садоков В.П., Козельцева В.Ф., Кузнецова Н.Н., Федунова Т.М. Многолетние данные по осадкам и атмосферной засушливости для территории Северного Казахстана // Тр. Гидрометцентра России. – 2001. – №336. – С. 107-115.
Сальников В.Г., Турулина Г.К., Полякова С.Е. Изменчивость экс-тремальных температур воздуха на территории Казахстана // Со-временные тенденции и закономерности в развитии географиче-ской науки в Республике Казахстан: Матер. междунар. науч.-прак. конф., Алматы, Казахстан, 2010. – Алматы, 2010. – С. 106-112.
Чередниченко А.В. Временные ряды температуры и осадков. Ста-тистический анализ. – Алматы, 2013. – C. 36-37
Чичасов Г.Н. О пространственно-временной структуре крупных аномалий термического режима в Казахстане // Тр. КазНИИ. – 1987. – №96. – С.47-63
Cherednichenko A.V. Climate change in the City of Almaty during the past 120 years // Quaternary International journal. [Электрон. ресурс]. – 2015. – URL: http://www.elsevier.com/locate/quaint (дата обраще-ния 20.08.2018).
