ӘЗІРБАЙЖАННЫҢ НАХИЧЕВАН АР ВЕГЕТАЦИЯЛЫҚ ПЕРИОДЫНЫҢ ЖЫЛУЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗДЫҒЫН БАҒАЛАУ
Кілт сөздер:
климаттың жаһандық өзгеруі, агроклиматтық ресурстар, орташа тәуліктік температура, активті тимпературалардың жиынтығы, жылулық қамтамасыздық, сызықтық трендАңдатпа
Мақалада Әзірбайжан Республикасының Нахичеван АР аумағындағы алты метеостанция бойынша вегетациялық период және оның ұзақтығының өзгеруі қарастырылады. Келесідей жылулық ресурстар көрсеткіштері және олардың кеңістіктік-уақыттық өзгергіштігі қарастырылған: көктем мезгілінде орташа тәуліктік ауа температурасының +10 °С-тан өту датасы, күз мезгілінде орташа тәуліктік ауа температурасының +10 °С-тан өту датасы, жылы кезеңінің ұзақтығы, активті температуралардың жиынтығы. 1961...2000 жж. аралығындағы орташа тәуліктік және 2001...2015 жж. аралығындағы орташа айлық ауа температурасы мәліметтері пайдаланылған. 1961...1990 жж. аралығы бойынша жылулық ресурстар көрсеткіштерінің жаңа агроклиматтық «нормалары» анықталған. Жылулық ресурс көрсеткіштері қатарындағы мүмкін болатын өзгерістерді анықтау үшін климаттық зерттеулерде пайдаланылатын сызықтық тренд әдісі пайдаланған. Сызықтық трендтердің дәлдігі корреляция коэффициентімен бағаланды.
References
Анисимов О.А., Поляков В.Ю. К прогнозу изменения температуры воздуха для первой четверти 21 столетия. // Метеорология и гид-рология. – 1999. – №2. – С. 25-31.
Ахмедова Дж.Н., Тагиева У.Р. Влияние изменения климата на вол-ны жары в Баку и на Апшеронском полуострове// Известия Нац. академии наук Азербайджана, серия науки о земле. – 2016. – №1-2. – С. 69-72.
Бойко А.П., Славов Н., Вылков Н.. Реконструкция средних суточ-ных значений метеорологических элементов в соответствии со средними месячными значениями // Метеорология и гидрология. – 1984. – № 4. – С. 26-33.
Второй оценочный доклад Росгидромета об изменениях климата и их последствиях на территории Российской Федерации. Общее ре-зюме. – М.: Росгидромет, 2014. – 58 с.
Методические указания по составлению Научно-прикладного справочника по агроклиматическим ресурсам России – Обнинск: Ч. 1, 2010. – 75 с.
Сафаров С.Г., Гусейнов Г.М. Оценка многолетней тенденции из-менения максимальной и минимальной температуры воздуха на территории Нахчыванского АР // Сборник науч. тр. Грузинского техн. универ. – 2017. – №72. – С. 137-144.
Сафаров С.Г., Гусейнов Г.М. Оценка многолетней тенденции из-менения сезонных и годовых средних температур воздуха в городе Нахчыван за последнее столетие // Известия Национальной Акаде-мии Наук Азербайджана, серия науки о земле. – 2018. – №1. – С. 59-65 (на азерб. яз.).
Сафаров С.Г., Гусейнов Г.М. Оценка современного состояния па-раметров, характеризующих продолжительность теплого периода в Нахчыванском АР // Азербайджанская Аграрная наука. – 2018. – №1. – С. 79-83 (на азерб. яз.).
Сафаров С.Г., Рагимов М.К., Магеррамова М.М. Методика опреде-ления дат начала и окончания теплого периода года в гидрометео-рологических исследованиях // Известия нац. академии авиации. – 2010. – Т. 12, №3. – С. 27-30 (на азерб. яз.).
Уланова Е.С., Сиротенко О.Д. Методы статистического анализа в агрометеорологии. – Л.: Гидрометеоиздат, 1968. – 198 с.
Шарипова Р.Б. Современные изменения климата и агроклиматиче-ских ресурсов на территории Ульяновской области: Автореф. дис. … канд. геогр. наук – Казань, 2012. – 24 с.
