ЖЫРАЛЫҚ ЭРОЗИЯНЫҢ ДАМУЫН ЖЕРҮСТІ ЛАЗЕРЛІК СКАНЕРЛЕУ ӘДІСІМЕНЗЕРТТЕУ
Кілт сөздер:
жыралық эрозия, жыралар, жерүсті лазерлік сканерлеу, ғарыштық түсірілімдер, Мұқыр өзені, Жетісу АлатауыАңдатпа
Қазіргі уақытта жер бедері мен басқа да объектілерді зерттеуде тез дамып келе жатқан әдістердің бірі жерүсті лазерлік сканерлеу әдісі (ЖЛС) болып табылады. Жерүсті лазерлік сканерлеу әдісінің тиімділігіне үлкен зерттеу аумақтарын қысқа мерзімде көптеген ақпарат жинап жылдар бойы мониторинг жүргізуін жатқызуға болады. Жерүсті лазерлік сканерлеуді қолдану жаратылыстану ғылымдарында және табиғатты зерттеуде, әсіресе Батыс Еуропада, АҚШ-та және басқа дамыған елдерде белсенді дамып келеді.
Мақалада жыраларда жүргізілген ЖЛС әдісінің негізгі кезеңдері және олардың қалай іске асырылғаны сипатталады. Жыраның егжей-тегжейлі сандық үлгісін алу үшін жоғары дәлдікті 3D RIEGL VZ-4000 лазерлік сканері, алынған деректерді өңдеу үшін RiscanPro бағдарламасы пайдаланылды. 2017...2019 жж. күз мезгілінде Мұқыр өзені аңғарындағы (Алматы облысы, Көксу ауданы) жыралық эрозияға ЖЛС әдісімен және ғарыштық түсірілімдерді пайдаланып зерттеулер жүргізілді. Бұл аңғардағы жыралардың басым бөлігі негізінен флювиалдық үдерістердің ықпалынан бастапқы және терең бөліктерінің өсуі байқалатын дамушы жыралар болып табылады.
Мақала ЖЛС әдістерінің далалық және камералдық зерттеулерінің нәтижелерінен тұрады. Жыралық эрозияның дамуына ықпал ететін факторлар көрсетіліп, заманауи құралдар мен ғарыштық түсірілімдердің негізінде алынған жыралардың морфометриялық сипаттамалары берілген.
Осы аймақтағы жыралық эрозияны экологиялық қауіпсіз мақсаттағы табиғи ортаға рұқсат етілген жүктемелерді жоспарлау қажеттілігімен анықталады. Жыралық эрозия қазіргі уақытта эрозияға ұшыраған жерлердің ауданы ұлғайып, салдарынан олардың өнімділігі төмендеп жатқан тау бөктеріндегі және жазықтық аудандарда едәуір қауіпті. Жыралық эрозияның пайда болу нәтижесінде тек экологиялық (құнарлылығын жоғалту) қана емес, сонымен қатар экономикалық залал (ауыл шаруашылығы өндірісі тиімділігінің төмендеуі) туындайды
References
Республика Казахстан. Том 1. Природные условия и ресурсы / Под ред. Н.А. Искаков, А.Р. Медеу. – Алматы, 2006. – 202 с.
Abellán A., Jaboyedoff M., Oppikofer T., Vilaplana J.M. Detection of millimetric deformation using a terrestrial laser scanner: experiment and application to a rockfall event // Natural Hazards and Earth System Science. 2009. Vol. 9, Issue 2. Pp. 365-372.
Atticus E.L. Stovalla, Jacob S. Diamondc, Robert A. Slesakd, Daniel L. McLaughlinc, Hank Shugart. 2019. Quantifying wetland microtopography with terrestrial laser scanning. RemoteSensingofEnvironment 232 (2019).
Avian M., Bauer A. First results on monitoring glacier dynamics with the aid of terrestrial laser scanning on Pasterze Glacier (Hohe Tauern, Austria) // Grazer Schriften der Geographie und Raumforschung. 2006. Vol. 41. Pp. 27-35.
Bienert A., Maas H.-G., Scheller, S. Analysis of the information content of terrestrial laserscanner point clouds for the automatic determination of forest inventory parameters // Workshop on 3D Remote Sensing in Forestry, 14th –15th Feb 2006, Vienna.
Forman P., Parry I. Rapid data collection at major incident scenes using three-dimensional laser scanning techniques // Proceedings of 35th International Carnahan Conference on Security Technology, October 16-19, 2001, London, England. Pp. 60-67.
Lin Z., Kaneda H., Mukoyama S., Asada N., Chiba T., 2013. Detection ofsubtle tectonicegeomorphic features in densely forested mountains by veryhigh-resolution airborne LiDAR survey. Geomorphology 182 (0), 104-115.
Nicholas R Goodwin,John D Armston, Jasmine Muir, Issac Stiller. Monitoring gully change: A comparison of airborne and terrestrial laserscanning using a casestudy from Aratula, Queensland // Geomorphology. 2017. Vol. 282, Pp. 195-208.
Pfeifer N., Lindenbergh R., Rijntjes C. Dune monitoring with terrestrial laser scanning at Egmond beach. Technical report, 2005.
Poulton C.V.L., Lee J., Hobbs P., Jones L., Hall M. Preliminary investigation into monitoring coastal erosion using terrestrial laser scanning: case study at Happisburgh, Norfolk // Bulletin of the Geological Society of Norfolk. 2006. № 56. Pp. 45-64.
Hobbs P.R.N., Humphreys B., Rees J.G., Tragheim D.G., Jones L.D., Gibson A., Rowlands K., Hunter G., Airey R. Monitoring the role of landslides in ‘soft cliff' coastal recession // Instability - Planning and Management / McInnes R.G., Jakeways, J. (eds.). Thomas Telford, London, 2002. – Pp. 589-600.
Hodge R., Brasington J., Richards K. Analysing laser-scanned digital terrain models of gravel bed surfaces: linking morphology to sediment transport processes and hydraulics // Sedimentology. 2009. Vol. 56, Issue 7. – Pp. 2024-2043.
http://riegl.com/[Электронный ресурс].
Hunter G., Pinkerton H., Airey R., Calvari S. The application of a longrange laser scanner for monitoring volcanic activity on Mount Etna //Journal of Volcanology and Geothermal Research. 2003. Vol. 123, Issues 1-2. – Pp. 203-210.
TingCao, AnchengXiao, LeiWua, LiguangMaoc, 2017. Automatic fracturedetection based on Terrestrial Laser Scanning data: A new method and casestudy. Computers &Geosciences.Volume 106, September 2017. – P. 09-216.
Zhen Li, Yan Zhang, Qingke Zhu, Song Yang, Hongjun Li, Huan Ma. Agully erosion assessment model for the Chinese Loess Plateau based onchanges in gully length and area // Catena. 2017. Vol. 148. – Pp. 195-203
