КӨКТЕМГІ СУ ТАСУДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІН БОЛЖАУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2022-104-1-95-102Кілт сөздер:
су тасу, су тасқыны көлемі, ағынды қалыптастырушы факторлар, су тасқыны мониторингі, болжамАңдатпа
Мақалада су тасқыны мониторингі мен болжауын іске асыру процесі су тасқынының басталуына дайындық процесін оңтайландыруға, алдын алу іс-шараларының құрамын, орындалу мерзімдерін және басқа да ерекшеліктерін анықтауға, халықты, шұғыл және жедел қызмет көрсететін мекемелерді аумақты су басу қаупі туралы уақтылы және жедел хабардар етуге мүмкіндік беретіні негізделген. Ғылыми зерттеуде регрессиялық талдау негізінде көктемгі ағынды көлемін болжаудың нәтижелері келтірілген. Көпөлшемді деректерді корреляциялық – регрессиялық талдау әдісін (көптік регрессия теңдеуі) қолдана отырып, есептелген болжамдық мәндер бақыланған нақты мәндерге айтарлықтай жуық мәндерге ие болды. Көпжылдық кезең байланысының тығыздығын сипаттайтын корреляция коэффициентінің мәні қанағаттанарлық (Есіл өзені – Түрген ауылы үшін R=0,76; ал Есіл өзені – Нұр-Сұлтан қаласы үшін R=0,72). Су тасқыны ағындысын талдау мен болжаудың ең қарапайым әдістері ұсынылған болжамдық ақпараттарының сапасы бойынша күрделі физикалық негізделген модельдерді пайдалану кезінде алынған болжамдардан кем түспейді деген қорытынды жасалған.
References
Абаев Н.Н., Биримбаева Л.М., Тілләкәрім Т.А., Серікбай Н.Т. Прогнозирование объема стока половодья реки Есиль методом распознавания образов // Гидрометеорология и экология. – 2021. – №3. – С. 27-35.
Борщ С.В., Симонов Ю.А., Христофоров А.В. Система прогнозирования паводков и раннего оповещения о наводнениях на реках Черноморского побережья Кавказа и бассейна Кубани // Труды гидрометеорологического научно-исследовательского центра РФ. – 2015. – №356. – С. 1-247.
Виноградов Ю.Б. Математическое моделирование процессов формирования стока. – Л.: Гидрометеоиздат, 1988. – 312 с.
Гальперин Р.И., Давлетгалиев С.К., Молдахметов М.М., Чигринец А.Г., Махмудова Л.К., Авезова А. Водные ресурсы Казахстана: оценка, прогноз, управление. Том VII. Ресурсы речного стока Казахстана. Книга 1. Возобновляемые ресурсы поверхностных вод Западного, Северного, Центрального и Восточного Казахстана / под ред. Р.И. Гальперина – Алматы: Арко, 2012. – 684 с.
Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. − Л.: Гидрометеоиздат, 1987. − Т.5, вып. 1. – 467 с.
Государственный водный кадастр Республики Казахстан. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши 1981-1990 гг. Бассейны рек Иртыш, Ишим, Тобол. – Алматы, 2002. − Книга 2, выпуск 1, часть 1. – 284 с.
Государственный водный кадастр Республики Казахстан. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши 1991-2000 гг. Бассейны рек Иртыш, Ишим, Тобол. – Алматы, 2004. − Книга 1, выпуск 1, часть 1. – 171 с.
Государственный водный кадастр Республики Казахстан. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши 2001-2010 гг. Бассейны рек Ертис, Есиль и Тобол (верхнее течение). – Астана, 2017. − Книга 1, выпуск 1, часть 1 и 2. – 266 с.
Давлетгалиев С.К. Статистические методы обработки гидрологической информации. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 276 с.
Кумани М.В., Апухтин А.В. Прогнозирование основных элементов весеннего стока в рамках реализации системы мониторинга и прогнозирования половодья // Civil Security Technology. – 2012. – №4. – С. 68-74.
Молдахметов М.М., Махмудова Л.К., Құрманғазы Е. Статистические параметры временных рядов стока весеннего половодья рек Есильского водохозяйственного бассейна // Вестник КазНУ, серия географическая. – 2020. – №1(56). – С. 39-49.
Ресурсы поверхностных вод районов освоения целинных и залежных земель, Акмолинская область Казахской ССР. Под редакцией В.А. Урываева. – Л.: Гидрометеоиздат, 1959. – вып. 1. – 789 с.
Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики (за 1963-1970 и весь период наблюдений). Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. − Л.: Гидрометеоиздат, 1977. − Т.15, вып. 2. – 383 с.
Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики (за 1971-1975 и весь период наблюдений). Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. − Л.: Гидрометеоиздат, 1980. − Т.15, вып. 2. – 291 с.
Сикан А.В. Методы статистической обработки гидрометеорологической информации. – Санкт-Петербург: РГГМУ, 2007. – 279 с.
Христофоров А.В. Теория случайных процессов в гидрологии. – М.: Изд. МГУ, 1994. – 143 с.
