2023 ЖЫЛҒЫ 21 ШІЛДЕДЕ КІШІ ЖӘНЕ ҮЛКЕН АЛМАТЫ ӨЗЕНДЕРІНІҢ АЛАПТАРЫНДА ЖАҢБЫР СЕЛДЕРНІҢ ӨТЕ ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ БОЛЖАМЫ ЖӘНЕ СЕЛДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2023-111-4-16-24Кілт сөздер:
сел, жаңбыр, жауынның қарқындылығы, ауа температурасы, өте қысқамерзімді болжам, шұңқыр, ағынАңдатпа
Мақалада 2023 жылғы 21 шілдеде Кіші және Үлкен Алматы өзендерінің бассейндерінде жаңбырлы сел ағындарының қалыптасу жағдайлары берілген. Бұл селдер жаңбырлы селдерін болжаудың өте қысқамерзімді әдісімен болжанған. «Қазгидромет» РМК әзірлеген жаңбыр генезисті селдердің оте қысқамерзімді болжау әдісі сел құбылысына барынша жақын нақты метеорологиялық ақпаратқа негізделген. Жаңбыр генезисті селдердің оте қысқамерзімді болжамның дәлдігі жаңбыр генезисті селдердің қысқамерзімді болжамының дәлдігінен айтарлықтай асып түседі. Сел тасқындарын оте қысқамерзімді болжау әдістемесін әзірлеу қажеттілігі ақталмаған болжамдардан келтірілген үлкен моральдық және материалдық залалмен байланысты. Жаңбыр селдерін болжау маңыздылығын Үлкен Алматы өзен алабында қалыптасқан 1950 және 2006 жылдардағы сел тасқындары дәлелдейді
References
Вальнер Р.Ю. Способ краткосрочного прогноза осадков в селеопасный период для Заилийского Алатау // Селевые потоки. – 1992. – №12. – С. 62–70.
Дуйсенов Е. Селевые потоки в Заилийском Алатау. – Алма-Ата: Казахстан, 1971. – 192 с.
Исследование селевого паводка, прошедшего 8–9 июля 1950 г. в бассейне р. Большая Алматинка: Технический отчет / Алма-Атинская научно-исследовательская гидрологическая обсерватория. – Инв. №7/854. – Алма-Ата, 1950. – 147 с. (архив РГП «Казгидромет»).
Медеу А.Р. Селевые явления Юго-Восточного Казахстана: Основы управления. – Алматы, 2011. – Т. 1. – 284 с.
Медеу А.Р., Баймолдаев Т.А., Киренская Т.Л. Селевые явления Юго-Восточного Казахстана: Антология селевых явлений. – Алматы, 2016. – Т. 4. – Ч. I. – 576 с.
Наставление по службе прогнозов. Раздел 3. Служба гидрологических прогнозов. Часть I. Прогнозы режима вод суши. – Л.: Гидрометеорологическое издательство, 1962. – 194 с.
Отчет о научно-исследовательской работе «Разработать метод прогноза катастрофических селей дождевого генезиса на северном склоне Заилийского Алатау» / РГП «Казгидромет» ДГП «КазНИИМОСК». – Алматы, 2000. – 104 с. (утвержден директором ДГП «КазНИИМОСК» М.Ж. Бурлибаевым).
Степанов Б.С., Хайдаров А.Х., Яфязова Р.К. Механизмы, приводящие к формированию селей дождевого генезиса в высокогорной зоне Заилийского Алатау // Гидрометеорология и экология. – 2001. – №1–2. – С. 74–81.
Степанов Б.С., Яфязова Р.К. Cостояние проблемы краткосрочного прогноза селей дождевого генезиса // Гидрометеорология и экология. – 2017. – №2. – С. 114–125.
Степанов Б.С., Яфязова Р.К. Метод сверхкраткосрочного прогноза селей дождевого генезиса // Гидрометеорология и экология. – 2016. – №4. – С. 71–83.
Степанов Б.С., Яфязова Р.К. Селевые явления Юго-Восточного Казахстана: Селевые процессы и селетехнические сооружения. – Алматы, 2014. – Т. 3. – 434 с.
Яфязова Р.К. К концепции сверхкраткосрочного прогноза // Гидрометеорология и экология. – 2014. – №4. – С. 52–57.
Яфязова Р.К. Природа селей Заилийского Алатау. Проблемы адаптации. – Алматы, 2007. – 158 с.
