ҚАЗАҚСТАН БӨЛІГІНДЕГІ ЕРТІС ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ СУ АЙДЫНДАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ГИДРОХИМИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2024-112-1-121-132Кілт сөздер:
минералдану, иондық құрамы, еріген газдар, гидрохимия, рН мәні, су кермектігі, тұз құрамы, экологияАңдатпа
Мақалада 2023 жылдың жазында Ертіс өзені бассейнінің Қазақстандық бөлігінің өзен экожүйесінің әртүрлі бөліктеріндегі минералданудың, иондық құрамының, кермектілігің, еріген газдардың мөлшері және рН мәндерінің бойынша зерттеу материалдары берілген. Қара Ертіс өзенінің суының минералдануы бойынша өте тұщы су, жалпы кермектілігі бойынша – жұмсақ, негізгі иондардың мөлшері мен қатынасы бойынша – карбонаттар класына, кальций тобының екінші түрі. Павлодар облысының аймағында Ертіс өзенінің суындағы негізгі минералдануы бойынша иондардың концентрациясы салыстырмалы орта есеппен 1,7...2,4 есе артады, тұщы су, Алекин классификациясы бойынша суының индексі CCaII көрсетті. Орловка, Старица, Кұркөл көлдеріндегі судың минералдануы Ертіс өзені суынан аз ерекшеленеді. Ертіс өзенінің, оның салалары мен көлдерінің суындағы барлық зерттелген көрсеткіштердің мәні шекті рұқсат етілген концентрациядан аспайды. Балқылдақ көлін қоспағанда, барлық зерттелген су объектілерінің негізгі иондар мен минералдану мөлшері бойынша 1 сапа класына жатады, суды пайдаланудың барлық түрлеріне жарамды және «өте жақсы» сапаға сәйкес келеді. Балқылдақ ағынды су қоймасында минералдануы (19,42 г/дм3) және кермектілігі өте жоғары, метаморфизмге ұшыраған натрий хлоридінің үшінші типті суына жатады және суын бисофит, галит және гипс алу үшін ұсынылуы мүмкін.
References
Агроклиматические ресурсы Павлодарской области: научно-прикладной справочник / Под ред. С.С. Байшоланова – Астана, – 2017. – 127 с.
Алекин О.А. Основы гидрохимии. – Л.: Гидрометеоиздат, – 1970. – 443с.
Амиргалиев Н.А. Искусственные водные объекты Северного и Центрального Казахстана (гидрохимия и качество воды). – Алматы: НИЦ «Бастау», – 1998. – 191 с.
Буpлибaев М.Ж., Aмиpгaлиев Н.A., Шенбеpгеp И.В., Cкoльcкий В.A, Буpлибaевa Д.М., Увapoв Д.В, Cмиpнoвa Д.A., Ефименкo A.В., Милюкoв Д.Ю. Пpoблемы зaгpязнения ocнoвных тpaнcгpaничных pек Кaзaхcтaнa. – Aлмaты: «Кaгaнaт», – 2014. – Т.1. – 742с.
Буpлибaев М.Ж., Куц С.И., Фашевский Б.В., Опп К., Царегородцева А.Г., Шенбеpгеp И.В., Буpлибaевa Д.М., Айтуреев А.М. Затопление поймы Ертиса – главный фактор устойчивого развития речной экосистемы. – Алматы: «Каганат», – 2014. – 396с.
Винокуров Ю.И., Чибилёв А.А., Красноярова Б.А., Павлейчик В.М., Платонова С.Г., Сивохип Ж.Т. Региональные экологические проблемы в трансграничных бассейнах рек Урал и Иртыш // Известия Ран. Серия географическая. – 2010. – № 3. – С. 95-104.
Градзиньский Р., Костецкая А., Радомский А., Унруг Р. Седиментология. – М.: Недра, – 1980. – 646 с.
Гусева Т.В. Гидрохимические показатели состава окружающей среды. – М.: Социально-экологический союз, – 2002. – 148с.
Дускаев К.К., Шенбергер И.В. Оценка возможных экологических последствий забора воды из реки Черный Иртыш по каналу Иртыщ-Карамай на территории КНР // Эколог.бюллетень. – Алматы, – 1999. – №1. – 13 с.
Единая система классификации качества воды в водных объектах. Приказ Председателя Комитета по водным ресурсам Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 9 ноября 2016 года № 151. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 13 декабря 2016 года № 14513.
Закарина Н.А., Цхай А.И., Епифанцева Т.М., Акулова Г.В. Мониторинг состава сточных вод некоторых промышленных предприятий г. Павлодара, озера-накопителя Балкылдак и подземных вод // Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан. Серия химии и технологии. – 2011. – №3. – С.21-24.
Зонн И.С., Жильцов С.С., Семенов А.В. Костяной А.Г. Трансграничные реки Казахстана и Китая // Вестник Московского университета им. С.Ю. Витте. Серия 1. Экономика и управление. – 2018. – № 4, вып. 27. – С. 82-90.
Информационный бюллетень о состоянии окружающей среды по Павлодарской области. Июль 2023 г. – МэиПР РК. Филиал РГП «Казгидромет» по ПО. – 19 с.
Никаноров А.М. Гидрохимия. – Изд. 3-е, перераб. и дополн., СПб.: Гидрометеоиздат, – 2008. – 462 с.
Пильгук В.Я. Физико-химия воды реки Иртыш в условиях создания водохранилищ: автореф. канд. хим. наук. – Алма-Ата: КазГУ. – 1975. – 30 с.
Романова С.М. Бессточные водоемы Казахстана. Том1. Гидрохимический режим. – Алматы: Қаз. ун. – 2008. – 250с.
Семенов А.Д. Руководство по химическому анализу поверхностных вод суши. – Л.: Гидрометеоиздат, – 1977. – 541 с.
Тулендинова Ю.Г., Швецова Л.В. Хозяйственное использование водных объектов на территории Павлодарской области республики Казахстан // Материалы IX Всероссийской с международным участием научно-практической конференции,. Национальный исследовательский Томский государственный университет. – Томск: – 2020 г. – С.376-379.
Фомин Г.С. Вода. Контроль химической, бактериальной и радиационной безопасности по международным стандартам. (Энциклопедический справочник). – М.: НПО «Альтернатива», – 1995. – 618 с.
Хамзина Ш.Ш., Шарипова З.М., Омарова Г.М. Водные ресурсы Павлодарской области, их охрана и рациональное использование: Учебное пособие, – Павлодар: Инновац. Евраз. ун-т, 2013. – 248 с.
Чарыков А.К. Математическая обработка результатов химического анализа. – Л.: Химия, – 1984. – 168 с.
Чемагин А.А. Современное экологическое состояние реки Иртыш в нижнем течении. – Автореферерат диссертации на соискание ученой степени кандидата биологических наук. – Тюмень, – 2015. – 17 с.
Mamitimin Y., Feike T., Seifert I., Doluschitz R. Irrigation in the Tarim Basin, China: farmers’ response to changes in water pricing practices // Environ Earth Sci. – 2015. – Т.73. – Р. 559–569 DOI 10.1007/s12665-014-3245-2.
