ҚҰРЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ТЫҒЫЗДЫҒЫНЫҢ ЭПОЗИТИВТІ ӨСУ ФЕНОМЕНІ – ОНЫҢ БӨУГЕ ТӘУЕЛДІЛІГІНІҢ НӘТИПЕСІ ҚОЗҒАЛУ ЖОЛДАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2022-105-2-59-77Кілт сөздер:
қоқыс ағыны, қоқыс ағыны, тығыздық, тұтқырлық, пластикалық, концентрация, тығыздық, көлбеу, ағын жылдамдығы, көлем, бірмәнді (бір мағыналы) тәуелділікАңдатпа
Әрбір жергілікті сел көлемінің сипаттамалары сипаттамаларға байланысты үздіксіз өзгеріп отырады: оның қозғалу жолы (арнаның еңісі, ені және кедір-бұдыры), ағыс жылдамдығы, сел түзуге қатысатын борпылдақ сынық жыныстардың гранулометриялық және минералогиялық құрамы, тығыздығы, тұтқырлығы, және сел массасының пластикасы және т.б. Осы уақытқа дейін сел массасының тығыздығы сел жолының еңістігіне бір мәнді тәуелді екендігі жалпы қабылданған. Қазақ ғылыми-зерттеу гидрометеорология институтында (ҚазГМҒЗИ) жүргізілген тәжірибелік-теориялық зерттеулер нәтижесінде сел процесінің барысы ағынды сулардың ағынының суға түсуіне байланысты екені анықталды, сел массасының тығыздығы. Сел жолының көлбеуінен сел массасының тығыздығының анық еместігін анықтау табиғи құбылыстың – сел жолының еңістігінің критикалық мәнінен асқан кезде сел массасының тығыздығының күрт өзгеруінің ашылуына әкелді (Степанов әсері). Сел жолының еңісінен сел массасының тығыздығының анық еместігін есепке алу сел сипаттамаларын есептеудің негізгі элементі болып табылады.
References
Velikanov M.A. Gidrologiya sushi. – L.: Gidrometeoizdat, 1948. – 560 s.
Gagoshidze M.S. Selevy`e yavleniya i bor`ba s nimi. – Tbilisi: Sabchota Sakartvelo, 1970. – 385 s.
Markov I.N., Bekarevich V.E., Tolstov M.I., Kostry`gin Yu.N. Nekotory`e svedeniya o dvukh glyaczial`ny`kh selevy`kh potokakh Zailijskogo Alatau // Selevy`e potoki. – M.: Gidrometeoizdat, 1983. – #7. – S. 99–106.
Mostkov M.A. Gidravlicheskie zakonomernosti v gorny`kh potokakh // Selevy`e potoki i mery` bor`by` s nimi. – M.: Izd-vo AN SSSR, 1957. – S. 18–54.
Rukovodstvo po izucheniyu selevy`kh potokov. – L.: Gidrometeoizdat, 1976. – 144 s.
Stepanov B.S. O mekhanizme formirovaniya selevy`kh potokov // Selevy`e potoki. – M.: Gidrome-teoizdat, 1980. – #4. – S. 20–23.
Stepanov B.S. E`ksperimental`ny`e issledovaniya predel`noj plotnosti selevoj massy` // Selevy`e potoki. – M.: Gidrometeoizdat, 1980. – #5. – S. 59–63.
Stepanov B.S. Yavlenie skachkoobraznogo izmeneniya plotnosti selevoj massy`. Teoreticheskaya i prakticheskaya znachimost` ego otkry`tiya // Gidrometeorologiya i e`kologiya. – 2013. – #3. – S. 67–90.
Stepanov B.S. Yavlenie skachkoobraznogo izmeneniya plotnosti selevy`kh potokov. Zayavka na otkry`tie // Selevy`e potoki. – M.: Gidrometeoizdat, 1992. – #12. – S. 141–169.
Stepanov B.S., Yafyazova R.K. Selevy`e yavleniya Yugo-Vostochnogo Kazakhstana: Tom 3. Selevy`e proczessy` i seletekhnicheskie sooruzheniya. – Almaty`, 2014. – 434 s.
Tikhomirov Yu.P., Shevy`rtalov E.P. Nekotory`e kharakteristiki glyaczial`nogo selya, proshedshego v bassejne r. Sarkand // Selevy`e potoki. – M.: Gidrometeoizdat, 1985. – #9. – S. 132–138.
Flejshman S.M. Seli. – L.: Gidrometeoizdat, 1978. – 312 s.
Yafyazova R.K. Priroda selej Zailijskogo Alatau. Problemy` adaptaczii. – Almaty`, 2007. – 158 s.
Stepanov, B.S. and Yafyazova, R.K. (2017): Influence of Particles Fall Velocity, Archimedean’s Force, and Depth of Debris Flow on a Relationship between Ultimate Density of Debris-Flow Mass and Channel Slope. International Journal of Erosion Control Engineering, 10(2): 74–83.
