RUSLE ФОРМУЛАСЫ БОЙЫНША ҰЛЫСАЙ ӨЗЕНІ АЛАБЫНДАҒЫ ТОПЫРАҚ ШАЙЫЛУЫН АНЫҚТАУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2021-100-1-42-49Кілт сөздер:
эрозия үрдісі, өзен алабы, геоақпараттық жүйелер, DEM сандық үлгісі, топырақ жамылғысы, аyыл шaрyaшылық жeрлeрАңдатпа
Топырақ шайылу процесі жер ресурстарына, сондай-ақ экономикаға елеулі кері әсерін тигізетін процестердің бірі болғандықтан, қазіргі кезде эрозияның басым түрлерін анықтау, топырақ эрозиясы процесін есептеу, рационалдандыру және оның алдын-алу шараларын ұйымдастыру өте өзекті мәселе. Топырақ эрозиясы көбінесе ұсақ түйіршікті топырақтарда, ылғалдылығы жоғары және қатты желдер болатын территорияларда байқалады, қатты эрозия кезінде топырақтың құнарлылығы төмендеп, сәйкесінше ауылшаруашылық өнімдерінің сапасы нашарлайды. Бүгінгі таңда топырақтың шайылуына әсер ететін негізгі факторларды анықтау RUSLE формуласы бойынша есептеу тиімді. Бұл мақалада Батыс Қазақстан облысы, Бөрлі ауданында орналасқан
Ұлысай өзені алабы қарастырылған. Зерттеудің қорытындысы бойынша топырақ шайылу коэффициенті жайылымдық жерлер үшін жылына 0,007...0,09 т/га болса. Егістік жерлерде А коэфицентінің мәні яғни топырақ эрозиясы жылына 0,2...0,83 т/га тең болды.
References
Вильямс В.Р. Почвоведение с основами земледелия. – М.: Сельхозгиз, 1939. – 447 с.
Высоцкий Г.Н. Глей // Почвоведение. – 1905. – № 4. – С. 291-327.
Глинка К.Д. Деградация и подзолистый процесс // Почвоведение. – 1924. – № 3-4. – С. 29-40.
Докучаев В.В., Сибирцев Н.М. Общий проект опытных работ экспедиции // Особая экспедиция Лесного департамента по испытанию и учету различных способов и приёмов лесного и водного хозяйства в степях России. – СПб.: тип. Евдокимова, 1893. – С. 57-70.
Заславский М.Н. Эрозия почв. – Москва : Мысль, 1979. – 245 с.
Иванов В.Д. Прогнозирование водной эрозии // Почвоведение. – 1985. – №12. – С. 87-97. 7. Измаильский A.A. Как высохла наша степь. – Полтава, 1893: переизд. / A.A. Измаильский. М.-Л.: Сельхозгиз, 1936. – 76 с.
Иорганский А.И., Балгабеков К.Б. Водная и ирригационная эрозия почв в Казахстане. – Алма-Ата: Кайнар,1979. – 144 с.
Кузнецов М.С., Глазунов Г.П. Физические основы эрозии почв. – М.: Изд-во МГУ, 1996. – 335 с.
Морозов Г.Ф. Почвоведение и лесоводство. – Санкт-Петербург: тип. Спб. АО печ. дела в России Е. Евдокимов, 1899. – 20 с.
Национальный Атлас Республики Казахстан. – 1 том. – Институт географии Алматы, 2010. – С. 96-97.
Неуструев С.С. Элементы географии почв. – М.-Л.: Госиздат, 1931. – 220 с.
Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям Российской империи в 1770 г. Часть. II. Кн. I. – СПб., 1786. – 571 с.
Прасолов Л.И. Эрозия почв и борьба с нею // Известия. – 1941. – № 72. – 172 с.
Рамазанова Н., Каирбекова А., Базарбаева Т.А., Токсанбаева С.Т. Топырак шайылуындағы жауын-шашын интенсивтілігін (R факторын) интерполяция әдісі аркылы аныктау. // Journal of Geography and Environmental Management. – 2019. – № 1 (52). – С. 79- 89.
Рамазанова Н.Е., Ахмет А.С., Токсанбаев С.Т., Оспан Г.Т. Применение ГИС технологий для изучения природных условий бассейна реки Жайык в пределах Западно-Казахстанской области. // ІҮ Всероссийская научно-практическая конференция «Проблемы географии Урала и сопредельных территорий. – Челябинск. Россия, 2016. – С. 71-77.
Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 12. Нижнее Поволжье и Западный Казахстан. Вып. 2. Урало-Эмбинский район / под ред. З. Г. Марковой. — Л.: Гидрометеоиздат, 1966. – 152 с.
Соболев С.С. П.А. Костычев и проблема эрозии почв. // «Сов. агрономия». – 1947. – №10. – С. 68-70.
Стебут, И.А. Истощение и удобрение почвы / И. А. Стебут. – [Москва] : Университетская типография, 1869. – С. 3-35.
[Электрон.ресурс] – URL: https:// openweathermap.org/
[Электрон.ресурс] – URL: https://www. sciencedirect.com/topics/earth-and-planetarysciences/revised-universal-soil-loss-equation
Ramazanova N., Darbayeva Т., ChashinaB., Berdenov Zh., Mendybayev, E., Wendt. J.A. & Atasoy E Modeling soil erosion in the Chagan river of the west Kazakhstan with using RUSLE and GIS tools. // Journal of Environmental Biology (JEB). – Vikas Nagar. INDIA, 2020. – P. 396-404.
Wischmeier W.H., Smith D.D. 1978. Predicting rainfall erosion losses: A guide to conservation planning. // Agriculture Handbook. – № 537. – U.S. Department of Agriculture [Электрон.ресурс].–URL:http://www.omafra.gov.on.ca/ english/engineer/facts/12-051.htm#t2
