ЛАН ӨЗЕНІНІҢ АҒЫНЫ: ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ БОЛЖАМЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2021-101-2-6-22Кілт сөздер:
өзен, ағын, климат, тербелістер, модельдеу, болжауАңдатпа
Беларуссияның Полесьесінің типтік кіші өзені Лань өзенінің су режимін зерттеу нәтижелері көрсетілген. Лань өзені су жинау алаңдары тиісінше А=480 км2 , А=909 км2 және А=2550 км2 тең үш есептеу тұстамасмен (Логновичи, Локтыши және Мокрово) және әр түрлі кезеңдерде бақылау жүргізу және антропогендік әсер ету дәрежесімен көрсетілген. Өткен ғасырдың ортасында жүргізілген өзен бассейніндегі ауқымды мелиорациядан басқа, 1977 жылы өзен арнасында балық өсіру және ауылшаруашылық мақсатта су қоймасы салынды. Аналогия әдісін қолдана отырып, жылдық, максималды, минималды жазғы-күзгі және
қысқы су шығындарын бақылау қатарлары 1948 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңмен ұзақтығы 68 жыл болатын бірыңғай есептік кезеңге келтірілген. Антропогендік әсерлер мен табиғи факторлардың ағынға әсерін бағалау, бастапқы уақыт қатарлары орташаландыру
аралықтары талданды: 1948 жылдан 2015 жылға дейін (бақылаудың барлық кезеңі, 68 жыл); 1948 жылдан 1977 жылға дейін (су қоймасы пайдалануға берілгенге дейінгі кезең, 29 жыл); 1978 жылдан 2015 жылға дейін (су қоймасының жұмыс істеу кезеңі, 38 жыл); 1978 жылдан
1987 жылға дейін (су қоймасының жұмыс істеу кезеңі қазіргі климаттың жылынуына дейін, 10 жыл); 1988...2015 жж. (қазіргі климаттың жылынуы кезіндегі су қоймасының жұмыс істеу кезеңі, 27 жыл). Табиғи гидрологиялық режимді едәуір бұзатын қарқынды шаруашылық қызметтің нәтижесінде статистикалық әртектілік анықталды. Орташа жылдық ағыс үшін Логновичи тұстамасы бойынша төмендеу және Локтыши тұстамасы бойынша өсу орын алғаны анықталды; ең жоғары ағын үшін барлық қаралатын тұстамалар бойынша төмендеу байқалады; минималды жазғы-күзгі ағын үшін Локтыши тұстамасы бойынша өсу байқалады; минималды қысқы ағын үшін барлық тұстамалар бойынша ұлғаю байқалады. Гидрологиялық-климаттық гипотезаға сүйене отырып, 2050 жылға арналған ағынның орташа мәндерінің болжамды бағалары берілді, олар оның біршама азаюымен және көктемгі су тасқыны шыңының ертерек кезеңдерге ауысуымен көрінеді.
References
Беларуская энцыклапедыя: у 18 т./ рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск: БелЭн, 2002. – Т. 15. – 552 с.
Блакiтны скарб Беларусi : Рэкi, азёры, вадасховiщы, турысцкi патэнцыял водных аб’ектаý / Маст.: Ю.А. Тарэеý, У.I. Цярэнцьеý – Мн.: БелЭн, 2007. – 480 с.
Валуев В.Е, Волчек А.А., Юрченко Н.Т. К вопросу интерполяции, осреднения и инженерных расчетов воднобалансовых характеристик // Воспроизводство плодородия мелиорируемых земель Сибири: Тр./ СибНИИГиМ. – Красноярск, 1991. – С. 21-39.
Валуев В.Е., Волчек А.А., Мешик О.П., Цилиндь В.Ю. // Инженерные расчеты воднобалансовых характеристик / Сб. тез. докл. XXI научно-технической конференции в рамках проблемы «Наука и мир» // Брест. политехн. институт. – Брест, 1994. – Ч. II. – С. 89-90.
Валуев В.Е., Волчек А.А., Пойта П.С., Шведовский П.В. Статистические методы в природопользовании : учебное пособие для студентов высших учебных заведений. – Брест: Изд-во Брестского политехнического института, 1999. – 252 с.
Волчек А.А. Автоматизация гидрологических расчетов // Водохозяйственное строительство и охрана окружающей Среды: Труды международной научно-практической конференции по проблемам водохозяйственного, промышленного и гражданского строительства и экономико-социальных преобразований в условиях рыночных отношений. / Брест. политехн. институт.- Биберах – Брест – Ноттингем, 1998. – С. 55-59.
Волчек А.А. Гидрологические расчеты : учебное пособие. – Москва : КНОРУС, 2021. – 418 с.
Волчек А.А. Методика определения максимально возможного испарения по массовым метеоданным (на примере Белоруссии) // Научно-техническая информация по мелиорации и водному хозяйству (Минводхоз БССР), 1986. – № 12. – С. 17-21.
Волчек А.А., Волчек Ан.А. Половодья на реках Беларуси: закономерности формирования и прогноз // Saarbrucken: LAP LAMBERT Academic Publishing GmbH & Co. KG, 2012. – 216 c.
Волчек А.А., Волчек Ан.А., Сидак С.В. Оценка современных изменений максимального стока рек Беларуси // Геаграфiя. – 2020. – № 4. – С. 26-32.
Волчек А.А., Грядунова О.И. Минимальный сток рек Беларуси.– Брест: БрГУ, 2010. –169 с.
Волчек А.А., Корнеев В.Н., ПарфомукС.И., Булак И.А. Водные ресурсы Беларуси и их прогноз с учетом изменения климата / под общ. ред. А.А. Волчек, В.Н. Корнеева. – Брест :Альтернатива, 2017. – 228 с.
Волчек А.А., Парфомук С.И. Оценка трансформации водного режима малых рек Белорусского Полесья под воздействием природных и антропогенных факторов (на примере р. Ясельда) // Водное хозяйство России: проблемы, технологии, управление. – Екатеринбург, 2007. – № 1. – С. 50-62.
Волчек, А.А. Оптимизация режимной гидрологической сети Беларуси // Мелиорация.— 2020. – №4(94) – С. 24-29.
Логинов В.Ф., Волчек А.А. Водный баланс речных водосборов Беларуси. – Минск: Тонпик, 2006 – 160 с.
Логинов В.Ф., Волчек А.А., Волчек Ан.А. Весенние половодья на реках Беларуси: пространственно-временные колебания и прогноз. – Минск: Беларуская навука, 2014. – 244 с.
Мезенцев В.С. гидролого-климатическая гипотеза и примеры ее использования // Водные ресурсы, 1995. – Том 22, №3. – С. 299-301.
Расчетные гидрологические характеристики. Порядок определения. Технический кодекс установившейся практики ТКП 45- .04-168-2009(02250). – Минск: РУП «Стройтехнорм», 2010. – 55 с.
Korneev V.N., Volchak A.A., Hertman L.N. The Strategic Framework for Adaptation to Climate Change in the Neman River Basin / United Nations Development Programme in Belarus and United Nations Economic Commission for Europe – Brest, 2015. – p. 64.
