КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДАҒЫ ТҰМАНДАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2022-104-1-9-16Кілт сөздер:
Каспий теңізі, тұман, тұманның ұзақтығы, тұманның қайталануыАңдатпа
Ғылыми-зерттеу жұмысында Каспий теңізінің қазақстандық секторында тұманның қайталануы, үздіксіз ұзақтығы, желдің жылдамдығы мен бағыты, ылғалдылыққа статистикалық талдауы жүргізілді. Зерттеу үшін Құлалы арал, Форт-Шевченко, Ақтау және Тұщыбек станциялардың жедел деректері пайдаланылды. Зерттеу мерзімі 1970-2020 жж. Жыл мезгілдері бойынша тұманның ең көп қайталануы анықталды. Жыл мезгіліне және бақылау нүктесінің орналасуына байланысты үздіксіз ұзақтығы есептелген. Феноменнің максималды ұзақтығы мен ілеспе метеорологиялық жағдайлар да белгіленеді. Форт-Шевченко және Ақтау станцияларына салыстырмалы талдау жүргізілді, бұл тұманның пайда болуымен жел бағытының секторларын анықтауға мүмкіндік берді, бұл құбылыстың пайда болуының барикалық-циркуляциялық жағдайын көрсетеді. Жұмыстың қорытында Каспий теңізінің шығыс жағалауында тұманның ең жоғары жиілігі бір-бірінен оңтүстікте орналасқан Ақтау станциясын қоспағанда, жылдың өтпелі кезеңінде байқалады; Құлалы мен Тұщыбек станцияларда 6…8 күнге дейін қыста болады; Ақтау станциясында жылдың жылы жартысында 6…8 күнге дейін; ұзақтығы 60 сағаттан асады; Құлалы суық мезгілде болады; соңғы онжылдықтардағы Ақтау мен Түшібектің максималды ұзақтығы басқа станцияларға қарағанда айтарлықтай аз; Ақтауда ең жоғары тұманның жиілігі батыс және шығыс секторларында жел болса анықталады, ал Форт-Шевченко станциясында – солтүстік секторда.
References
Bukharitsin P.I., Boldyrev B.Y., Novikov V.I. Integrated system of hydrometeorological safety of navigation, ports and transport complexes on the Caspian Sea. - Astrakhan, 2014. 319 p.
Duletova T.А. Addition to the report on the topic: "Synoptic and aerological conditions of fogs in Kazakhstan" Kazakh Scientific Research Hydrometeorological Institute. - Alma-ata. 1957. 51 p.
Dorman C.E., Mejia J., Koračin D., Mcevoy D. (2020) World marine fog analysis based on 58-years of ship observations. International journal of climatology. Т. 40. no. 1 pр. 145-168 https://elibrary.ru/item.asp?id=43506900
Gultepe I., Liu P., Zhou B., Ferrier B., Milbrandt J., Bott A., Li Y., Heymsfield A.J., Ware R., Pavolonis M., Kuhn T., Gurka J., Cermak J. A. (2015) Review on ice fog measurements and modeling // Atmospheric research. Т. 151. pp. 2-19 https://elibrary.ru/item.asp?id=24474577
Gusak Zh.K., Koshelenko I.V. Influence of orography on fog. // Proceedings of the Ukrainian Scientific Research Hydrometeorological Institute. Moscow: Hydrometeoizdat, 1976. Issue. 134. P. 67-78
Hao Zhengzhou, Рan Delu, Gong Fang, Chen Jianhua. (2009) Sea fog characteristics based on modis data and streamer model. Material of conference Remote sensing of clouds and the atmosphere XIV. Berlin, Germany. pp 747515-8 https://elibrary.ru/item.asp?id=16437325
Hydrometeorology and hydrochemistry of the seas. Volume VI. Caspian Sea, vol. 1. Hydrometeorological conditions. SPb.: Hydrometeoizdat, 1992. 359 p
Koračin D., Lewis J.M., Hudson J.G., Wilcox E.M., Dorman C.E., Torregrosa A. (2014) Marine fog: a review. // Atmospheric research. Т. 143. pp. 142-175 https://elibrary.ru/item.asp?id=24693329
Koshelenko I.V. Wind variability and its consideration when analyzing and forecasting fog. //Proceedings of the Ukrainian Scientific Research Hydrometeorological Institute. М.: Hydrometeoizdat, 1977. p. 30-40
Matveev Y.L. Synoptic conditions for the formation of fogs and haze. //Optics of the atmosphere and ocean. 2005. - Т. 18. - № 08. - p. 725-726
Moshkovich E.М. Research fogging processes in some regions of Kazakhstan AHMS. Ed. Chubukova L.A. Alma-Ata Geophysical Observatory. 1943. 65 p.
Nadezhina E.D., Semioshina A.A., Shkol'nik I.M., Matsak V.I. (2010) Model estimates of the fog parameters on the coasts of the siberian reservoirs // Russian meteorology and hydrology. Т. 35 no. 12. pр. 791-798 https://elibrary.ru/item.asp?id=16681119
Orakova G.О., Musralinova G.Т. Fogs in the south-east of Kazakhstan. // "Bulletin of KazNU. Geographic series "2016. - С. 149-154
https://bulletin-geography.kaznu.kz/index.php/1-geo/article/view/294
Pastukh V.P., Anapol’skaya L.Е. Some features of the annual course of fogs on the territory of the USSR// Proceedings of the MGO, 1960. V. 113. – p. 3-5
Smirnov V.V., Shevchenko V.P. Haze and fog of the polar seas. // Meteorology and Hydrology, 2003. - № 1. - p. 49–57
Uteshev А.S. Climate of Kazakhstan. L.: Hydrometeoizdat, 1959. 368 p.
