ТЕХНОГЕНДІК ҚЫЗМЕТТІҢ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ІЛЕ ӨЗЕНІНІҢ АҒЫНЫНЫҢ КЕҢІСТІК-УАҚЫТ КЕЗЕҢІНДЕГІ ӨЗГЕРУІ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2021-101-2-40-51Кілт сөздер:
гидрологиялық тәртібі, оның орташа жылдық су ағынының шығыны, өзеннің сужинау алабы, интегралдық қисық, сызықтық тренд, интегралдық-айырмашылық қисығы, қамтамасыздық қисығыАңдатпа
Іле өзенінің сужинау алабының су ресурстарын орнықты басқару мәселесін шешу үшін орташа су ағынының шығынының динамикасын техногендік жағдайдайды ескере отырып зерттеудің қажеттілігі туындап отыр, себебі оның қарқыны тұрақты түрде өсуде. Өзеннің сужинау алабының табиғи жағдайдағы интегралдық көрсеткіші, оның орташа жылдық су ағынының шығыны және бұл өлшемдік көрсеткіштің маңыздылығы, ол сужинау жүйесінің кез-келген өзгеруінежауап беру функциясы ретінде қарастыруға болатындығында. Осыған байланысты Іле өзенінің сужинау алабының орташа жылдық су ағынының шығынының өзгеруін талдау кеңістік-уақыт масштабында жүргізілді және оны бағалау, уақытша қатарларды өңдеу Microsoft Excel бағдарламасының негізінде сызбалық сұлбаларды және сызықтың трендтердің теңдеулерін тұрғызу және көп байланысты талдау әдістері арқылы жүргізілді.
Іле өзенінің сужинау алабының орташа жылдық су ағынының шығынының динамикасын кеңістік-уақыт масштабында талдау көрсеткендей, жыл аралық деңгейдегі біршама тербелістерге қарамастан, табиғи және техногендік дәлелдемелердің әсерінен, қарастырылып отырылған гидрологиялық бекеттерде гидрологиялық тәртібінің өзгеруі жалпы заңдылықтарды сипаттайды.
References
Бурлибаев М.Ж., Амиргалиев Н.А., Шенбергер И.В., Скольский В.А., Бурлибаева Д.М., Уваров Д.В., Смирнова Д.А., Ефименко А.В., Милюков Д.Ю. Проблемы загрязнения основных трансграничных рек Казахстана. – Алматы: «Канагат», 2014. – Том 1. – 744 с.
Влияние хозяйственной деятельности на водные ресурсы и гидрологический режим. – Обнинск, 1976. – 110 с.
Галаева А.В. Ресурсы речного стока и экологическое состояние бассейна озера Балкаш в условиях современного изменения климата: диссертация на соискание ученой степени кандидата географических наук. – Бишкек, 2017. – 138 с.
Достай Ж.Д. Водные ресурсы Казахстана: оценка, прогноз, управление, Природныеводы Казахстана: Ресурсы, режим, качества и прогноз. – Алматы, 2012. – Т. 2. – 330 с.
Достай Ж.Д. Управление гидроэкосистемой бассейна озера Балхаш. – Алматы, 2009. – 235 с.
Зулпыхаров Б.А. Балқаш көлін сумен қамтамасыз етуді гидрологиялық тұрғыда негіздеу: философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін дайындаған диссертация. – Алматы, 2017. – 114 б.
Мустафаев Ж.С., Козыкеева А.Т., Рыскулбекова Л.М. Особенности формирования стока в водосборе бассейна реки Или // Материалы международной научнопрактической конференции «Мелиорация земель – неотъемлемая часть восстановления и развития АПК нечерноземной зоны Российской Федерации». – Москва, 2019. – С. 475-481.
Шиварёва С.П., Ли В.И., Ивкина Н.И. Водные ресурсы Казахстана: оценка, проноз, управление, Внутренние и окраинные водоемы Казахстана (Арал, Балкаш, Каспий). – Алматы, 2012. – Т. ІХ. Книга 1. – 456 с
Шиварева С.П., Галаева А.В., Азнабекиева М.М., Кишкимбаева А.А. Анализ многолетней динамики внутригодового распределения речного стока в бассейнах реки Иле и Ертыс в пределах Казахстана и Китая в связи с климатическими изменениями // Гидрометеорология и экология, 2015. – №3. – С. 78-92.
Шиварева С.П., Галаева А.В. Анализ изменения стока в бассейне р.Или в пределах Казахстана и Китая в связи с климатическими изменениями // Гидрометеорология и экология, 2014. – №1. – С. 68-80.
Mustafayev Zh.S., Ryskulbekova L.N. Fundamentals of water use in the catchment areas of the Ili river basin // Reports of national Academy of sciences of the republic of Kazakhstan, 2020. – №5. – С. 49-55.
Mustafayev Zh.S., Kozykeyeva A.T., Ryskulbekova L.N., Aldiyarova A.E., Povilaitis Arvydas. Geomorphological analysis of the Ili river
basin catchment area for integrated development // News of the national Academy of sciences of the republic of Kazakhstan series of geology and technical sciences, Volume 5, Number 443 (2020), 141 – 149:ISSN 2224-5278.
