ПАВЛОДАР ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЖҮЙЕ ҚҰРАУШЫ ФАКТОРЛАРЫНА КОМПОНЕНТТІК ТАЛДАУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2021-102-3-36-43Кілт сөздер:
компоненттік талдау, геожүйе, геожүйелердің негізгі компоненттері, жүйені құрайтын факторлар, жүйелік талдауАңдатпа
Табиғатты пайдаланудың оңтайлы құрылымын әзірлеу кезінде геожүйелердің қазіргі жайкүйі туралы ақпаратты қалыптастыру және геожүйелердің динамикасын болжау үшін параметрлердің өзара байланысының құрылымы туралы деректерді алуға мүмкіндік беретін компоненттік талдау моделі негізінде геожүйелер мен Павлодар облысының жүйе құраушы факторларын анықтау нәтижелері келтірілген.
Кеңістіктік интерполяция әдісін қолдана отырып, картографиялық материалдар негізінде алынған геожүйелердің жеке сандық көрсеткіштері қарастырылды және бастапқы деректер ретінде келесі параметрлердің сандық мәндері пайдаланылды: күн сәулесінің ұзақтығы, радиациялық тепе-теңдік, орташа жылдық жауын-шашын, орташа жылдық өзен ағыны,ма ксималды өзен ағыны, жылдық ағынның өзгеру немесе өзгергіштік коэффициенті, бұлдырлық, орташа көлбеу, көлбеу орташа экспозиция, NDVI орташа мәні және т. б. Геожүйелердегі мән матрицасын есептеу кезінде компонентті құру үшін "FACTOR" (л.м. Павличенко алгоритмдері бойынша бағдарламашы т. ф. Савина) қолданылады.
Ғылыми жұмыстарды талдау негізінде статистикалық модельдеу мен нақты объектілерді (геожүйелерді) жүйелік талдауды біріктіру үшін компоненттік талдау мүмкіндігі көрсетілген. Жүйелік талдауды компоненттік талдауды құру кезінде қолдану көрсетілді, бұл Геожүйенің функцияларын бөлуге және оларды жүйенің жалпы дисперсиясына қосқан үлесі бойынша саралауға мүмкіндік береді, жүйенің өзара байланысының сипаты мен өзінөзі ұйымдастыруын ескереді.
References
Андерсон Т. Введение в многомерный статистический анализ. – М.: ГИФМЛ, 1963. – 500 с.
Большев Л.Н., Смирнов Н.В. Таблицы математической статистики. – М.: Наука, 1983. – 417 с.
Йёреског К.Г., Клован Д.И., Реймент Р.А. Геологический факторный анализ. – Л.: Недра, 1980. – 223 с.
Национальный Атлас Республики Казахстан / под ред. А.Р. Медеу и др. – Алматы, 2010. – Т. 1. – 150 с.
Павличенко Л.М. К технологии построения моделей прогноза изменений экогеосистем // Гидрометеорология и экология. – 2000. – №1. – С. 37-60.
Павличенко Л.М. Многомерные статистические модели в геоэкологии. – Алматы: ProService LTD, 2007. – 173 с.
Павличенко Л.М. Системное моделирование природно-технических геосистем // В кн.: Новые подходы и методы в изучении природных и природно-хозяйственных систем. – Алматы: Қазақ университеті, 2000. – С. 132-135.
Сочава В.Б. Введение в учение о геосистемах. – Новосибирск: Наука СО, 1978. – 319 с.
