ӨЗЕН АЛАБЫНЫҢ ЖЕР БЕТІ СУЫНЫҢ САПАСЫН МАТЕМАТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТҮРҒЫДА БАҒАЛАУ (ІЛЕ ӨЗЕННІҢ ТҰРҒЫСЫНДА)
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2021-103-4-6-19Кілт сөздер:
өзен алабы, гидрохимиялық көрсеткіштер, ластану, судың сапасын бағалау, әдістеме, талдау, табиғи жүргілердің қасиетАңдатпа
Әртүрлі өзеннің алабында жер беті суының ластануын бағалауға пайдаланатын кешенді гидрохимиялық белгіге құрылымдық талдауды жүргізудің және дәлелдемелерді шектеу заңдылығының және судың ластану белгісінің (ИЗВ) негізінде, табиғат заңдарына, табиғи жүргілердің қағидасына мен қасиеттеріне бағынатын, судың ластануының шектелгенмүмкіншілік көрсеткішінің (Kпдзi), судың мөлшерінің қатынастық көрсеткіші (Kb) мен судың ластануының шектелген көрсеткішінің (Kпзi) көбейтіндісі түрінде қарастыратын математикалық модель құрылды және оны Іле өзенінің алабындағы жер беті суларының сапасын кеңістік-уақыт масштабында, су айдындарындағы балық шаруашылығына арналған ластаушы заттардың қойыртпағының шектелген-мүмкіншілік сынақтық мөлшерін пайдалану арқылы бағалаудың нәтижесі көрсеткендей, судың ластануының шектелгенмүмкіншілік көрсеткіші (Kпдзi) мен судың ластану белгісінің (ИЗВ) арасында логарифмдік теңдеумен сипаталатын айқын байланыс бар екендігін көрсеткендіктен, оны су нысандарының экологиялық жағдайын бағалауға пайдалануға болады. Іле өзенінің алабының суының сапасын бағалау төрт гидрологиялық бекеттер бойынша жүргізілді және оның нәтижесі көрсеткендей, сулың ластануы трансшекаралық сипата болады, өйткені Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының шекарасында орналасқан Добын гидрологиялық бекетінің тұсында судың сапасы «ластанған», ал Қапшағай су қоймасынан Балқаш көліне дейін «орташа ластанған», яғни су экожүйесінің және салаларынан келетін сулардың өзін-өзі тазарту қабілетінің арқасында, бұл аралықта судың сапасының біраз жақсару байқалады.
References
Алимов А.Ф. Основные положения теории функционирования водных экосистем // Гидробиологический журнал, 1990. – Том 26. – №6. – С. 3-12.
Булгаков Н.Г., Дубинина В.Г., Левич А.П., Терехин А.Т. Метод поиска сопряженностей между гидробиологическими показателями и абиотическими факторами среды // Известия РАН, серия биологическая, 1995. – Вып. 2. – С. 218-225.
Бурлибаев М.Ж., Амиргалиев Н.А., Шенбергер И.В., Сокольский В.А., Бурлибаева Д.М., Уваров Д.В., Смирнова Д.А., Ефименко А.В., Милюков Д.Ю. Проблемы загрязнения основных трансграничных рек Казахстана. – Алматы: Издательство «Қанағат», 2014. – Том 1. – 744 с.
Временные методические указания по комплексной оценке качества поверхностных и морских вод по гидрохимическим показателям. – Москва: Госкомгидромета, 1986. – 6 с.
Методические рекомендации по формализованной комплексной оценке качества поверхностных и морских вод по гидрохимическим показателям. – Москва: Госкомгидромета, 1988. – 6 с.
Мустафаев Ж.С., Козыкеева А.Т., Рыскулбеков Л.М. Пространственновременная изменчивость стока реки Иле в условиях антропогенной деятельности //Гидрометеорология и экология. – 2021. – №1. – С. 88-99.
Попов В.А. Математическое выражение закона лимитирующего фактора и его приложение к задачам мелиоративного земледелия // Мелиорация и водное хозяйство. – 1997. – №2. – С. 30-34.
Родзиллер И.Д. Прогноз качества воды водоемов-приемников сточных вод. – М.: Стройиздат,1984. – 263 с.
Шабанов В.В., Маркин В.Н. Метод оценки качества вод и состояния водных экосистем. – М: МГУП, 2009. – 154 с.
Шеннон К. Математическая теория связи / Работы по теории информации и кибернетике. – М.: Ин. литер., 1963. – С. 243-332.
Шлычков А.П., Жданова Г.Н., Яковлева О.Г. Использование коэффициента стока загрязняющих веществ для оценки состояния рек // Мониторинг. – 1996. – №2. – С. 23-27.
Godwin Asibor, Oborakpororo Ofuya. Surface Water Quality Assessment of Warri Metropolis Using Water Quality Index// International Letters of Natural Sciences. – 2019 – March (Volume 74). – P. 45-52.
Kunwar Raghvendra Singh, Rahul Dutta, Aiav S. Kalamdhad, Bimlesh Kumar. Information entropyas a tool in surface water quality assessment // Environmental Earth Sciences. – 2019. – January Volume 78(1). – P. 1-12.
Nicb N., Perjoiu M. The surface water quality assessment//Environmental engineering and management journal – 2004. – September 3(3). – P. 477-488.
Shannon С.В., Weaver W. The Mathematical Theory of Communication. – Urbana (Illinois): Univ. of Illinois Press, 1963. – 345 р.
Sipra Mallick, F. Baliarsingh. Surface Water Quality Assessment and Prediction Modelling of Kathajodi River//International Journal of Emerging Research in Management & Technology. – 2017, August. (Volume-6). – P. 447-457.
Tirupathi Chanapathi, Thhatikkonda Shashidhar. Fuzzy-Based Regional Water Quality Index for Surface Water Quality Assessment // Journal of Hazardous, Toxic, and Radioactive Waste. – 2019. – May,Vol.23. – Issue 4.
