ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ СУ ШАРУАШЫЛЫҒЫ АЛАБЫНЫҢ ӨЗЕН АҒЫНДЫСЫ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ӨЗГЕРУ ДИНАМИКАСЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2022-104-1-40-49Кілт сөздер:
Тобыл – Торғай США, бақыланған ағындыны қайта қалпына келтіру, өзен ағындысының ресурстары, бағалау әдістері, статистикалық сипаттамалар, тең берілген қамтамасыздық мәндердің тәуелділіктеріАңдатпа
Бұл зерттеуде Тобыл – Торғай су шаруашылық алабының (США) өзен ағындысы ресурсын бағалау нәтижелері келтірілген.
Жұмыс мақсаты – жекелеген өзендер ағындысының жыл сайынғы ресурстарын және ҚР қарастырылып отырған США өзен ағындысы ресурстарын бағалаудың бұрын әзірленген әдістемесін жаңарту. Есептеулерде негізгі өзендердің орташа айлық және орташа жылдық су өтімдері пайдаланылды. Байқалған және табиғи ағындыны, көпжылдық статистикалық сипаттамаларды және олардың әртүрлі қамтамасыздықтағы мәндерін анықтау және қалпына келтіру әдістері әзірленді. Жергілікті ағынды су ресурстарын және басқа аймақтардан келетін су ресурстарын анықтау үшін теңдеулер алынды.
Атқарылған жұмыс нәтижесінде 1931 жылдан 2019 жылға дейінгі көпжылдық кезеңде Қазақстанда қалыптасатын және РФ аумағынан келетін Тобыл – Торғай США бойынша жер үсті суларының жиынтық ресурстары орташа 1,67 км3 құрайды, оның ішінде: Қазақстан шегінде қалыптасатын ресурстар - 1,33 км3, басқа мемлекеттен келетін ағынды – 0,34 км3.
Бұзылған кезеңде алап шегінде қалыптасатын ағынды мөлшері шартты – табиғи кезеңге қарағанда 8%, РФ келіп түсетін ағынды 12 %, ал жалпы су ресурстары 9 % азайған.
References
Об утверждении Государственной программы управления водными ресурсами Республики Казахстан на 2020 – 2030 годы [Электронный ресурс] – 2020. URL: https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=4275599 (дата обращения: 02.11.2021)
Руководство по водным ресурсам и адаптации к изменению климата. [Электронный ресурс] – 2009. – URL: https://unece.org/DAM/env/water/publications/ documents/ Guidance_water_climate_r.pdf (дата обращения: 05.10.2021).
Водные ресурсы и водный баланс территории Советского Союза. – Л.: Гидрометеоиздат, 1967. -198 с.
Давлетгалиев С.К. Поверхностные водные ресурсы рек Жайык Каспийского бассейна в границах Республики Казахстан // Гидрометеорология и экология – Алматы: Қазақ университеті, 2011. – Вып. 1.– С. 56-65.
Голубцов В.В., Ли В.И., Попова В.П., Айтымова Б.Б., Ортбаева А., Линейцева А.В., Мусенова А.Н., Азнабакиева М.М. Отчет о научно – исследовательской работе по программе 023 «Охрана и рациональное использование водных ресурсов» - Алматы, РГП «Казгидромет», 2008. – Т.1 – 292 с.
Достай Ж.Д. Водные ресурсы Казахстана: оценка, прогноз, управление. – Алматы: ТОО «Арко», 2012. – Т.2, Природные воды Казахстана: ресурсы, режим, качество и прогноз. – 330 с.
Алимкулов С.К., Турсунова А.А., Давлетгалиев С.К., Сапарова А.А. Ресурсы речного стока Казахстана // Гидрометеорология и экология – Алматы: Қазақ университеті, 2018 – Вып.3.– С.80-94.
Давлетгалиев С.К. Водные ресурсы под угрозой // Казахстанская правда – Алматы, 2021. – Вып. 87 [Электронный ресурс]. URL: https://ingeo.kz/?p=9286 (дата обращения: 06.10.2021).
Физико-географическое районирование ССР. Характеристика региональных единиц / Под ред. Гвоздецкого Н.А. – М.: Изд-во МГУ, 1968. – 576 с.
Водные ресурсы Казахстана в новом тысячелетии. Серия публикаций ПРООН в Казахстане. Алматы, 2004. – 132 с.
Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. 2019 – Нур-Султан: РГП «Казгидромет», 2021. – Вып. 3. Бассейны рек Тобол и Торгай. – 108 с.
Ресурсы поверхностных вод СССР. Основные гидрологические характеристики. Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. −Л.: Гидрометеоиздат, 1977. − Т.15, вып. 2. − С. 383
Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. Бассейны Иртыша, Ишима, Тобола. −Л.: Гидрометеоиздат, 1987. − Т.5, вып. 1. − С. 467
Алимкулов С.К., Турсунова А.А., Сапарова А.А. Ресурсы речного стока Казахстана в условиях будущих климатических и антропогенных изменений // Гидрометеорология и экология – Алматы: Қазақ университеті, 2021 – Вып.1.– С.57-68.
Андреянов В.Г. Внутригодовое распределение речного стока. - Л., 1960. - стр. 327.
