БАТЫС ҚАЗАҚСТАН АЙМАҒЫНЫҢ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫНЫҢ ЛАСТАНУ КӨЗДЕРІНІҢ ИНВЕНТАРИЗАЦИЯСЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-116-1-59-76Кілт сөздер:
инвентарцизация, ластаушы көздер, атмосфералық ауа, ластаушы заттар, Батыс Қазақстан аумағыАңдатпа
Атмосфералық ауаның сапасын тиімді басқару үшін ластану көздерінің толық инвентаризациясы маңызды болып табылады. Осы мақалада 2018...2022 жылдар аралығындағы Батыс Қазақстан аймағының 4 облысы бойынша ластаушы заттардың стационарлы және жылжымалы көздерден, сонымен қатар жылудың автономды көзінен түсетін тасталымдарының динамикасы қарастырылған. Стационарлық көздерден ластаушы заттардың лақтырылымдарының төмендеу тенденциясы Маңғыстау облысынан басқа обылстарда байқалады. Облыстар бойынша бірінші санаттағы ластану көздерінің инвентаризациясын жүргізу барысында, олардың қоршаған ортаға ең көп зиян тигізетіні анықталды. Ластану көздерінің саны 1000-нан көп ең ірі кәсіпорындар Атырау және Маңғыстау облыстарында орналасқан. Кәсіпорындардың қызмет спектрі негізінен мұнай-газ өндіру кешеніне, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өндірісі, құрылыс және басқада салаларға бағытталған. Кәсіпорындарды ең тығыз орналасуы Маңғыстау облысында мың км2 есебімен, ал ең азы Батыс Қазақстан облысында байқалады. Кәсіпорындардан атмосфералық ауаға түскен негізгі ластаушы заттардың күкірт ангидриді, көміртегі тотығы, азот оксиді және диоксиді, метан, көміртегі (күйе), күкіртсутек, С12...С19 шекті көмірсутектер, толуол, бензол, ксилол, формальдегидтің динамикасы келтірілген. Газбен жылыту және жылжымалы автономды көздердің қолданылуы Батыс Қазақстан өңірінде көмірді қолдануға танымал балама болып табылады, оның газдандыру деңгейі 98,2 % құрайды. Жылжымалы ластаушы заттар көздері жеңіл, жүк көлігімен және автобустармен ұсынылған, олардың негізгі отын түрлері бензин, газ немесе дизель отыны. Жеңіл автокөліктер көлік құралдарының жалпы санының 78 % құрайды. Көміртек оксиді, метанға жатпайтын ұшпалы органикалық қосылыстар және азот оксидтері автокөлікпен шығаратын ең зиянды ластаушы заттардың бірі болып табылады. Ластануды азайту бойынша мақсатты шараларды әзірлеу үшін әр түрлі көздерінен лақтырылымдардың құрылымын және көлемдерін түсіну ластануды азайтудың мақсатты шараларды әзірлеу үшін маңызды болып табылады.
References
Абсеитов Е.Т. Промышленная экология: учебник. – Алматы: Нур-Принт, 2016. – 489 с.
Nakhjiri A., Kakroodi A. Air pollution in industrial clusters: A comprehensive analysis and prediction using multi-source data. Ecological Informatics, 2024, Vol. 80, 102504. https://doi.org/10.1016/j.ecoinf.2024.102504
Экологический кодекс Республики Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 04.04.2024 г.) от 2 января 2021 года № 400-VI. [Электронный ресурс] URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39768520, дата обращения: 20.08.2024
Беспалов В.И., Котлярова Е.В. Основные принципы совершенствования методики социо-эколого-экономической оценки состояния окружающей среды территорий промышленных зон крупных городов // «Инженерный вестник Дона». – 2011. – №4. – С. 137-144.
Гурова О.С. Основные принципы классификации источников загрязнения воздушной среды городских территорий Южного Федерального Округа // Науковедение. – 2013. – №5. [Электронный ресурс] URL: https://naukovedenie.ru/PDF/11trgsu513.pdf, дата обращения: 20.08.2024
Санатова Т.С., Торгаев А.А. Охрана атмосферного воздуха: Учебное пособие. – Алматы: АУЭС, 2016. – 128 с.
Трофименко Ю.В., Комков В.И. Инвентаризация выбросов загрязняющих веществ передвижными источниками дорожного транспорта: учебное пособие. – М.: МАДИ, 2023. – 114 с.
Karri R., Vera T., Hassan S., Khoder |M., Dehghani M., Mujawar M., Ravindran G. Classification, sources, and occurrence of outdoor air pollutants: a comprehensive overview. In book: Health and Environmental Effects of Ambient Air Pollution, 2024, pp. 1-34. DOI:10.1016/B978-0-443-16088-2.00002-8
Полякова С.Е., Тажибаева Т.Л., Сальников В.Г. Классификация источников выбросов загрязняющих веществ в атмосферный воздух (на примере Западно-Казахстанского региона). Свидетельство о внесении сведений в государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом №48268 от 10.07.2024.
Тематическое исследование: инвентаризация выбросов загрязняющих веществ в атмосферу, мониторинг и моделирование загрязнения атмосферного воздуха в Казахстане в рамках Конвенции о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния. – Алматы, 2002. – 91 с. [Электронный ресурс] URL: https://ecogosfond.kz/wp-content/uploads/2018/03/Report_Air_Kazakhstan.ru_.pdf, дата обращения: 15.07.2024
Об утверждении Стратегии достижения углеродной нейтральности Республики Казахстан до 2060 года. Указ Президента Республики Казахстан от 2 февраля 2023 года № 121. [Электронный ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U2300000121, дата обращения: 15.07.2024
Национальный доклад о состоянии окружающей среды и об использовании природных ресурсов Республики Казахстан за 2022 г. – Астана, 2023. – 492 с. [Электронный ресурс] URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/ecogeo/ documents/details/566594?lang=ru, дата обращения: 15.07.2024
Об утверждении Методики по формированию показателей статистики окружающей среды. Приказ и.о. Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 25 декабря 2015 года № 223. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 26 января 2016 года № 12931. [Электронный ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500012931, дата обращения: 15.07.2024
О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния. Закон Республики Казахстан от 23 октября 2000 года N 89-II. [Электронный ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z000000089, дата обращения: 08.06.2024
EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2023 Technical guidance to prepare national emission inventories. EEA Report 06/2023. [Электронный ресурс] URL: https://www.eea.europa.eu/publications/emep-eea-guidebook-2023, дата обращения: 08.06. 2024
Топливно-энергетический баланс Республики Казахстан. Бюро по статистике АСПИР РК. [Электронный ресурс] URL: https://stat.gov.kz, дата обращения: 08.06.2024
Статистические сборники «Транспорт Республики Казахстан». Бюро по статистике АСПИР РК. [Электронный ресурс] URL: https://stat.gov.kz, дата обращения: 08.06.2024
Об утверждении Гигиенических нормативов к атмосферному воздуху в городских и сельских населенных пунктах, на территориях промышленных организаций. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 2 августа 2022 года № ҚР ДСМ-70. [Электронный ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200029011#z10, дата обращения: 08.06.2024
Все начиналось с Мангистау… [Электронный ресурс] URL: https://atameken.kz/ru/articles/31893-vse-nachinalos-s-mangistau, дата обращения 10.06.2024
Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. [Электронный ресурс] URL: https://stat.gov.kz/ru/ads/, дата обращения 5.06.2024
Feng T., Chen X., Ma J., Sun Y., Du H., Yao Y., Chen Zh., Wang Sh., Mi Zh. Air pollution control or economic development? Empirical evidence from enterprises with production restrictions. Journal of Environmental Management, 2023, Vol. 336, 117611. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2023.117611
Об утверждении Правил осуществления инвентаризации стационарных источников выбросов, корректировки данных, документирования и хранения данных, полученных в результате инвентаризации и корректировки (для местных исполнительных органов). Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 19 июля 2021 года № 262. [Электронный ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023640, дата обращения 5.06.2024
Павличенко Л.М., Есполаева А.Р., Актымбаева А.С. Методы объективизации принципа "загрязнитель платит" на примере оценки роли нефтегазодобывающего комплекса в формировании экологического состояния Мангистауской области: монография. - Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 246 с.
Qi J., Zheng B., Li V., Yu F., Chen C., Liu F., Zhou X., Yuan J., Zhang Q., He K. A high-resolution air pollutants emission inventory in 2013 for the Beijing-Tianjin-Hebei region, China. Atmospheric Environment, 2017, Vol. 170, pp. 156-168. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2017.09.039
Hua H., Jiang S., Sheng H., Zhang Y., Liu X., Zhang L., Yuan Z., Chen T. A high spatial-temporal resolution emission inventory of multi-type air pollutants for Wuxi city. Journal of Cleaner Production, 2019, Vol. 229, pp. 278-288. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.05.011
Mangaraj P., Sahu S., Beig G., Samal B. Development and assessment of inventory of air pollutants that deteriorate the air quality in Indian megacity Bengaluru. Journal of Cleaner Production, 2022, Vol. 360, 132209. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.132209
Межгосударственный стандарт ГОСТ 12.1.007-76. Система стандартов безопасности труда. Вредные вещества. Классификация и общие требования безопасности. [Электронный ресурс] URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1037913, дата обращения 5.06.2024
Новый перечень загрязняющих веществ, эмиссии которых подлежат экологическому нормированию. Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 25 июня 2021 года № 212. [Электронный ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2100023279, дата обращения 5.06.2024
Гладышев Н.Н., Куколев М.И., Морозов Г.А., Базулин И.С. Источники тепловой и электрической энергии: учебное пособие. – СПб.: ВШТЭ СПбГУПТД, 2022. – 133 с.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
