ШУ-ТАЛАС СУ ШАРУАШЫЛЫҒЫ АЛАБЫНЫҢ СУ РЕСУРСТАРЫН БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-117-2-8-17Кілт сөздер:
су шаруашылық есептеулер, су қоймалар, тұрақты суармалау, су тұтынушылар, су тепе-теңдігіАңдатпа
Климаттық өзгерістерге байланысты жауын-шашын мөлшері мен режимінің өзгеруі, тау мұздықтарының еруі және орташа жылдық ауа температураның артуы өзендердің ағын режиміне айтарлықтай әсер етуде. Бұл жағдай су қоймаларының су балансына және олардың пайдалану тиімділігіне тікелей ықпал етеді. Мақалада Шу-Талас су шаруашылығы алабының су ресурстары Тасөткел, Теріс-Ащыбұлақ және Ынталы су қоймаларының су шаруашылық балансына жүргізілген талдау негізінде бағаланды. Зерттеу нәтижесінде Тасөткел су қоймасында су балансының оң көрсеткіштері байқалса, қалған екі су қоймасында теріс таңбаларын көрсетті. Сонымен қатар, 2009...2018 жылдар аралығындағы тұрақты суаруға арналған су тұтыну көлемі мен суармалы жерлердің аумақтық өзгерісі талданды. Талдау өзен ағысының бөлінісінде аймақтық теңсіздіктің бар екенін көрсетті. Су ресурстарының негізгі тұтынушысы ауыл шаруашылығы саласы болып табылады, оның үлесіне алап суының шамамен 70 % тиесілі. Алынған нәтижелер климаттың өзгеруі жағдайында су ресурстарын басқару мен бейімделу стратегияларын әзірлеуде пайдалануға мүмкіндік береді.
References
Бурлибаев М.Ж., Шенбергер И.В., Бурлибаева Д.М., Смирнова Д.А., Скольский В.А., Айтуреев А.М., Линник А.С., Милюков Д.Ю. Проблемы загрязнения основных трансграничных рек Казахстана. Бассейны рек Шу и Талас. – Алматы, 2018. – 511 с.
Бурлибаев М.Ж., Шенбергер И.В., Кайдарова Р.К., Бурлибаева Д.М., Кулебаев К.М. О требованиях экосистем рек Шу и Талас к гидрологическому и гидрохимическому режимам водотоков // Гидрометеорология и экология. – 2019. – № 1. – С. 73-92
Достай Ж.Д., Кулебаев К.М., Камалиев А.М. Гидрологический мониторинг на реках Шу Таласского бассейна и его развитие // Гидрометеорология и экология. – 2018. – № 1. – С. 84-91
Shaidyldaeva N., Yaning Chen, Abdyzhaparuulu S. Climate change and its impact on the hydrological processes of the Talas River in central Asia. Fresenius environmental bulletin, 2013, Vol. 23(6), pp. 1423-1432
Мусина А.К., Шайбек А.Д., Нарбаева К.Т., Әлімбай А.М. Шу-Талас өзені алабы шегіндегі соңғы онжылдықтардағы жылішілік ағындыны бағалау // Хабаршы. География сериясы. – 2021. – №2 (61). – 88-97 б. https://doi.org/10.26577/JGEM.2021.v61.i2.08
Мустафаев Ж.С., Абдешев К.Б., Турсынбаев Н.А. Влияние изменения климата на формирование границ природных зон на водосборах бассейна реки Асса-Талас // Природообустройство. – 2024. – С.82-90. https://doi.org/10.26897/1997-6011-2024-1-82-90
Схема комплексного использования и охраны водных ресурсов бассейна р. Шу с притоками. Том II. Водные объекты, ресурсы и водоохранные мероприятия. Книга 1. Природные условия.: ПК «Институт Казгипроводхоз». – Алматы, 2007. – 127 с.
Схема комплексного использования и охраны водных ресурсов бассейна р. Шу с притоками. Том I. Книга 1. Сводная записка. ПК «Институт Казгипроводхоз». – Алматы: – 2007. – 187 с.
Шу-Таласская бассейновая инспекция по регулированию использования и охраны водных ресурсов // Отчет о деятельности за 2016 г. – Тараз, 2017. – 151 с.
Шу-Таласская бассейновая инспекция по регулированию использования и охраны водных ресурсов // Отчет о деятельности за 2018 г. – Тараз, 2019.
Мусина А.К., Шайбек А.Д., Жанабаева Ж.А., Раймбекова Ж.Т. Шу-Талас алабы өзендерінің ағындысына ірі суқоймалардың әсерін бағалау // Хабаршы. География сериясы. – 2020. – № (57). https://doi.org/10.26577/JGEM.2020.v57.i2.03
Бахтияров В.А. Водное хозяйство и водохозяйственный расчеты. – Л.: Гидрометеорологическое издательство, 1961. – 432 с.
Georg Meran, Markus Seihlow, Christian von Hirschhausen. The Economics of Water: Rules and Institutions. Springer Nature, 2020, 301 p.
Robert A. Young, John B. LoomisDetermining the Economic Value of WaterConcepts and Methods. Published Routledge, 2014. 358 p.
Арсеньев Г.С., Иваненко А.Г. Водное хозяйство и водохозяйственные расчеты. С-П.: Гидрометеоиздат, 1993. – 273 с.
Кузнецов Е.В., Дегтярева Е.В., Ященко К.В. Водохозяйственные системы и водопользование. Учебное пособие. КубГАУ. – Краснодар, 2018. – 77 с.
Safina A.U. River runoff resources of the Shu-Talas water management basin in the context of climate change. Engineering Journal of Satbayev University, 2023, Vol. 145 (2023), Issue 3, pp. 25-30 https://doi.org/10.51301/ejsu.2023.i3.04
Таукебаев О.Ж., Зулпыхаров К.Б., Асылбекова А.А., Дуйсенбаев С.М., Сейтказы М. Ирригациялық жүйелердің техникалық жағдайыжәне оның суармалы жерлердің динамикасына әсері (Жамбыл облысы, Талас ауданы) // Хабаршы. География сериясы. –2022. –№2 (65). https://doi.org/10.26577/JGEM.2022.v65.i2.02
Положение о делении стока в бассейне реки Шу. Утверждено Минводхозом СССР 24.02.1983 г. – Москва, 1983. – 12 с.
Су ресурстарын кешенді пайдалану мен қорғаудың бас схемасын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жүгінген күн: 2016 жылғы 8 сәуірдегі № 200 қаулысы [Электрондық ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1600000200, жүгінген күні: 20.01.2025.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Автор
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
