ЖАЙЫҚ ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЭКОГЕОМОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-116-1-132-138Кілт сөздер:
Жайық өзенінің алабы, экогеоморфология, антропогендік әсер, климаттың өзгеруі, геологиялық-литологиялық ерекшеліктерАңдатпа
Адамның шаруашылық қызметі қазіргі ландшафттың қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Қоршаған ортаның жоғары экологиялық сапасын сақтау, табиғатты қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану үшін барлық техногендік өзгерістерді, тікелей және жанама әсерлерін кешенді түрде ескеру қажет. Осыған байланысты климаттық өзгерістер мен антропогендік ықпал жағдайында экогеоморфогенезді зерттеу ерекше маңызға ие болып, табиғи ортаның тұрақты жағдайын сақтау бойынша ең маңызды міндеттердің біріне айналуда. Осы зерттеудің мақсаты – Жайық өзені алабындағы экогеоморфогенезді зерттеу, атап айтқанда, антропогендік әсерді ескере отырып, қазіргі жағдайды талдау және зерттелетін аумақтағы экогеоморфологиялық жағдайдың қалыптасу және трансформациялану процестерін толығырақ ашу. Жайық өзенінің алабы – геоморфологиялық, гидрологиялық және экологиялық үдерістердің өзара әрекеттесуі нәтижесінде қалыптасқан күрделі табиғи жүйе. Өзгеріп жатқан климат және өсіп келе жатқан антропогендік әсер жағдайында жер бедері, арналық процестер және өзеннің гидрологиялық сипаттамалары айтарлықтай трансформацияға ұшырауда. Мақалада Жайық өзені алабының қазіргі экогеоморфологиялық жағдайы қарастырылады. Жайық өзені алабындағы табиғи ресурстарды тұрақты басқару бойынша ұсыныстар беріліп, экожүйеге теріс әсерді азайту және климаттық өзгерістерге бейімделу стратегияларын әзірлеу шаралары ұсынылады.
References
Amelchenko V., Galimov M., Ramazanov S., Tereshchenko T., Kabdulova G., Cherevatova T. Geographiya Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Geography of the West Kazakhstan region]. Uralsk, Kazakhstan, 2006.
Chibilev A. Reka Ural (Istriko-geographicheskiye I ecologicheskie ocherki o basseine reki Ural) [The Ural River (Historical, Geographical and Ecological Essays on the Ural River Basin)]. Leningrad Gidrometeoizdat, Russia, 1987.
Chibilev A. Bassein Urala: istoriya, geographiya, ecologiya [The Urals basin: history, geography, ecology]. Yekaterinburg SV-96, Russia, 2008.
Darbayeva T., Ramazanova N., Chashina B., Berdenov,Zh., Mendybayev E., Wend J.A., Atasoy E. (2020). Modeling soil erosion in the Chagan river of the west Kazakhstan with using Rusle and GIS tools. Journal of Environmental Biology, Vol.41, pp. 396-404. http://doi.org/10.22438/jeb/41/2(SI)/JEB-18
Petrenko A., Dzhubanov A., Fartushina M., Chernyshev D., Tubetov Zh. Zelenaya kniga Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Green Book of the West Kazakhstan region]. Uralsk: Publishing house RIO ZKGU, Kazakhstan, 2001.
Ramazanov S. (2009). Formirovanie ekologicheskogo karkasa Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Formation of the ecological framework of the West Kazakhstan region]. Problems of regional ecology, Vol. 2, pp. 152-158.
Ramazanov S. Pripoda, naseleniye i hozyaistvo Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Nature, population and economy of the West Kazakhstan region]. Uralsk, Kazakhstan, 1998.
Ramazanov S. Uzly ecologicheskogo karkasa Zapadno-Kazahstanskoi oblasti i ih rol' v sohranenii biologicheskogo i landshaftnogo raznoobraziya [The nodes of the ecological frame of the West Kazakhstan region and their role in the preservation of biological and landscape diversity]. Ecological problems of protected territories in Russia. Togliatti, Russia, 2003.
Ramazanova N., Berdenov Z.H., Ramazanov S., Kazangapova N., Romanova S., Toksanbaev, S., Wendt J. ((2019). Landscape-geochemical analysis of steppe zone basin Zhaiyk. News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Vol. 4, pp. 33-41.
Yegorova E., Motrich O. (2010). Metodika otsenki prirodnogo turistsko rekreatsionnogo potentsiala regiona [Methodology for assessing the natural tourist and recreational potential of the region]. Regional'naya ekonomika: teoriya i praktika. (Regional economy: theory and practice), 43 (178).
Phizicheskaya geographiay Kazahstana [Physical geography of Kazakhstan] / edited by Vileso, E., Naumenko A., Veselova L., Aubekerov B. - Almaty: Kazakh University, Kazakhstan, 2006.
Akiyanova F.Zh., N.I. Vasilchenko (2015). Soil erosion and deflation processes in the Akmola region in the conditions of agglomeration development of the region In: Ecosystems of Central Asia in modern conditions of social and economic development. UlanUde, pp. 372–376.
Salesa D., Cerdà A. (2020). Soil erosion on mountain trails as a consequence of recreational activities. A comprehensive review of the scientific literature. Journal of Environmental Management, 271. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2020.110990
Darbayeva T., Ramazanova,N., Chashina B., Berdenov Z.G., Mendybayev E., Wendt J., Atasoy E. (2020). Modeling soil erosion in the Chagan River basin of the west Kazakhstan with using RUSLE and GIS tools. Journal of Environmental Biology, Vol. 41, pp. 396-404. https://doi.org/10.22438/jeb/41/2/(SI)/JEB-18
National Atlas of the Republic of Kazakhstan/ edited by A.R. Medeu et al., Almaty, 2010, Vol. 1, 149 p.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
