ӘЗІРБАЙЖАННЫҢ ТЕРМАЛДЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНА КЛИМАТЫҢ ӨЗГЕРУІНІҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ӘСЕРІ (2002-2022 жж.)
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-117-2-18-28Кілт сөздер:
климаттың өзгеруі, орташа жылдық ауа температурасы, тәулік максимум, көпжылдық кезеңАңдатпа
Жаһандық климаттық жүйедегі өзгерістер Азербайжанның климаттық жағдайларына әсер етіп, көпжылдық бақылауларды талдау тәулік максимумы, орташа айлық және орташа жылдық температуралардың өскенін, тәулік минимумы температураларының төмендегенін және маусымдық ығысулардың болғанын көрсетті. Республика бойынша орташа жылдық ауа температурасы 2010 жылдан кейін (1,3 ºС-тан 2,3 ºС-қа дейін) айтарлықтай өсе бастады, ал 2022...2022 жылдары ол нормадан тиісінше 2 ºС және 2,2 ºС жоғары болды. Жалпы алғанда, республика бойынша көпжылдық кезеңде орташа көпжылдық ауа температурасы нормадан 1,3 ºС жоғары болды. Барлық маусымдарда ауа температурасы нормадан жоғары тіркелді. Республика аумағында қыс мезгілінде ауа температурасы көпжылдық нормадан 1,1 ºС, көктемде 1,2 ºС, жазда 1,5 ºС, күзде 0,9 ºС жоғары болды. 2002...2022 жылдар аралығындағы көпжылдық кезеңде орташа айлық температураның ең үлкен өсуі қыста, әсіресе қаңтар және ақпан айларында байқалды. Қаңтарда температура нормадан 1,3 ºС, ақпанда 1,2 ºС жоғары болды. Сонымен қатар республика бойынша орташа жылдық ауа температурасы барлық биіктіктерде өсті, бірақ ең көп өсу 0...201 м биіктікте және 1000 м-ден жоғары биіктікте (әрқайсысында 1,4 ºС) байқалды.
References
Клиге Р. Глобальное изменения режима гидросферы // Материалы VII-го Всероссийского гидрологического съезда. Росгидромет, Санкт- Петербург. – 2014. – 101 с.
Махмудов Р. Климатические изменения и опасные гидрометеорологические явления Азербайджана. Проблемы гидрометеорологического обеспечения хозяйственной деятельности в условиях изменяющегося климата // Сборник научных статей Международной научной конференции, Издательский центр БГУ, Минск. – 2015. – С.127-128.
Махмудов Р. Региональные климатические изменение в Азербайджане и его влияние на речной сток // Гидрология и метеорология. – 2016. – №9. Москва 2016
Neugschwandtner R.W., Liebhard P., Kaul H.P., Wagentrist H. Soil chemical properties as affected by tillage and crop rotation in a long-term field experiments // Plant and Soil Environment, 2014, Vol. 60(2), pp. 57– 62.
The GA Handbook: A practical guide to the United Nations General Assembly (PDF) (2 ed.). New York: Permanent Mission of Switzerland to the United Nations, 2017, p. 124. ISBN 978-0-615-49660-3.
Mahmudov R., Aliyev V., Teymurov M., Gafarov E. Regional climate changes in Azerbaijan and assessment of their impact on water resources with a new method // Reliability: Theory and Applications, 2024, pp. 830-837
Махмудов Р.Н. Опасные гидрометеорологические явления в Азербайджане. – Баку, 2014. – 130 с.
Махмудов Р.Н. Современные изменения климата и опасные гидрометеорологические явления. – Баку, 2016. – 158 с.
Махмудов Р.Н. Региональные изменения климата и опасные гидрометеорологические явления в Азербайджане. – Баку, 2021. – 169 с.
Karamouz M., Ahmadi A., Akhbari M. Groundwater hydrology: Engineering, Planning, and Management. CRC Press, 2011, 634 p.
Komeil Rokni, Anuar Ahmad, Ali Selamat, Sharifeh Hazini. Water Feature Extraction and Change Detection Using Multitemporal Landsat Imagery // Journal of Remote Sensing, 2014, Vol. 6, pp. 41.
Imanov F.A., Rajabov R.F., Nuriyev A.A. A method to determine ecological flows: A Case Study for mountainous Ganjachay River in Azerbaijan // 31st session EFC/FAO Working Party on the Management of Mountain Watersheds. Management. Prague, 2017, September 4-6, pp.15-25.
Mahmudov, R. N. Modern climate changes and dangerous hydrometeorological phenomena. – Baku: National Aviation Academy, 2018, Vol. 232
Humbatov F. Green Energy Cooperation towards Environmental and Political Security of the Broader South Caucasus Region // Международная научная конференция «Энергетика XXI века: экономика, политика, экология»: сборник докладов / под ред. д—ра экон. наук, профессора И.А. Максимцева, канд. экон. наук Д.В. Василенко. – СПб.: Изд-во СПбГЭУ. – 2024. – 135 с.
Ragimov H.Sh., Taghiyeva U.R., Ahmadova J.N. Assessment of the impact of expected climate changes on the population of Azerbaijan and possible adaptation to them // İnternational Conference Adapt to Climate. 27-28 march 2014, Nicosia. http://adapttoclimate.uest.gr/full_paper/Ragimov_et_al.pdf
Imanov F.A., Rajabov R.F., Nuriyev A.A. A method to determine ecological flows: A Case Study for mountainous Ganjachay River in Azerbaijan // 31st session EFC/FAO Working Party on the Management of Mountain Watersheds. Management. Prague, 2017, September 4-6, pp.15-25.
UNESCO and UNESCO i—WSSM. Water Security and the Sustainable Development Goals (Series 1). Global Water Security Issues (GWSI) Series, UNESCO Publishing, Paris, 2019, p. 210
Mammadov A., Calalova V. Manifestations of global warming in Azerbaijan // Sciences of Europe, 2022, pp. 1-9
Mehdiyev K., Ibrahimova L. Climate Change-Induced Natural Disasters in Azerbaijan: Risk Assessment and Management, 2022, pp. 1-10
Eastern European nations pave way for Baku to host COP29, Financial Times. [Electronic resources] URL: https://www.ft.com/content/95965689-d79b-4924-992a-8b4a9d7a8fe6, date of access: 08.12.2024.
Humbatov F. Climate change policies of the Republic of the Azerbaijan and regional environmental security challenges // Proceedings of the 6th İnternational Scientific Conference «Modern scientific technology», Stockholm, Sweden, 2024, p.233-249. DOI 10.5281/zenodo.10938858
UNFCCC [Электронный ресурс] URL: https://cop29.az/en/home, дата обращения: 08.12.2024.
COP 29 [Электронный ресурс] URL: https://unfccc.int/, дата обращения: 10.02.2024.
Национальная гидрометеорологическая служба при Министерстве Экологии и природных ресурсов Азербайджанской Республики [Электронный ресурс] URL: https://www.eco.gov.az/, дата обращения: 10.02.2024.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Автор
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
