БҰҚТЫРМА, ЕСІЛ ЖӘНЕ ЖАЙЫҚ ӨЗЕНДЕРІ БАССЕЙНДЕРІНІҢ СИПАТТАМАЛЫҚ УЧАСКЕЛЕРІН ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТАБИҒИ ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-118-3-8-21Кілт сөздер:
далалық зерттеулер, гидрометриялық және барлау жұмыстары, аэрофототүсірілім, өзен профилі, су ағыны, су басу аймақтарыАңдатпа
Бұл жұмыста модельдеу негізінде (Бұқтырма, Есіл, Жайық өзендерінің мысалында) Қазақстан өзендері бассейндерінің қазіргі заманғы және болжамды гидрологиялық өзгерістерін бағалау жобасы шеңберінде Бұқтырма, Есіл және Жайық өзендерінің бассейндерінде жүргізілген далалық зерттеулердің нәтижелері ұсынылған. Жүргізілген ғылыми зерттеудің негізгі нәтижелерінің бірі гидравликалық модельдеу көмегімен жекелеген сипаттамалық учаскелер бойынша өзендердің жайылмаларын су басу алаңдарының карталарын әзірлеу және салу үшін пайдаланылатын алгоритмді әзірлеу және зерттелетін бассейндердегі көлденең профильдерді, ортофотопландарды алу болды. Карталарды жасау процесінде ұшқышсыз ұшу аппаратымен аймақты аэрофототүсірілім арқылы алынған цифрлық рельеф үлгілері пайдаланылатын болады. Су тасқыны аймағын анықтау үшін өзендердің ұзындығы бойынша көлденең профильдер жасалды және олардың көріну орындарындағы гидрологиялық процестердің сипаттамалары алынды. Жұмыс нәтижелері Қазақстанның зерттелетін өзендері режимінің динамикасын түсінуге елеулі үлес қосады және су ресурстарын басқару және гидрологиялық құбылыстардың салдарын барынша азайту үшін қажетті құралдармен қамтамасыз етеді.
References
Мырзахметов А, Достаева А., Исақан Г., Қанай М., Салаватова Ж. Обзор полевых обследований отдельных типичных речных русел юга и юго-востока Казахстана // География и водные ресурсы.-2021.С.66-74
Didovets I., Krysanova V., Nurbatsina A., et al. Attribution of current trends in streamflow to climate
Alimkulov S., Tursunova A., Kulebaev K., Zagidullina A., Myrzahmetov A., Saparova A. Resources of river runoff of Kazakhstan // International Journal of Engineering and Advanced Technology. – 2019. – Vol. 8, No. 6. – P. 2242–2250. – DOI: 10.35940/ijeat.F8626.088619.
Plekhanov P. A., Medeu N. N. Extreme Hydrological Phenomena in the Esil River Basin... // Journal of Ecological Engineering. – 2019. – Vol. 20, No. 7. – DOI: 10.12911/22998993/109880.
Алимкулов С. К., Турсунова А. А., Сапарова А. А. Ресурсы речного стока Казахстана в условиях будущих климатических и антропогенных изменений // Гидрометеорология и экология. – 2023. – № 1. – С. 57–69. – DOI: 10.54668/2789-6323-2021-100-1-57-69.
Чигринец А. Г., Бурлибаева Ш. М. Минимальный сток рек в бассейне р. Бухтарма // Вестник КазНУ. Серия географическая. – 2018. – Т. 50, № 3. – С. 24–37.
Болдырев В. И. Реки восточного Казахстана // Природные условия и естественные ресурсы Восточного Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1978. – С. 106–120.
Таукенов Т. Р., Ержанова Ж. С. Половодья и паводки на реках бассейна р. Бухтарма... // The latest research in modern science. – 2018. – С. 17–25.
Гальперин Р. И., Авезова А., Медеу Н. Н. Много воды – тоже плохо... // География и водные ресурсы. – 2016. – № 1. – С. 31–40.
Шульц В. Л. Реки Средней Азии. – Л.: Гидрометеоиздат, 1965. – 691 с.
Ресурсы поверхностных вод СССР. Алтай и Западная Сибирь. – Л.: Гидрометеоиздат, 1959. – Т. 15. – 316 с.
Ресурсы поверхностных вод. Акмолинская обл. КазССР. – Л.: Гидрометеоиздат, 1958. – Вып. 1. – 435 с.
Makhmudova L., Moldakhmetov M., Mussina A., Sambetbayev D., Zharylkassyn A. Flood hazard assessment in the Yesil River basin // AQUA – Water Infrastructure, Ecosystems and Society. – 2023. – Vol. 72, No. 8. – P. 1499–1511. – DOI: 10.2166/aqua.2023.060.
Региональный экологический центр Центральной Азии. Изменение климата и гидрология в Центральной Азии. – 2019. – URL: https://carececo.org/. (дата обращения: 22.05.2025).
Ресурсы поверхностных вод СССР. Нижнее Поволжье и Западный Казахстан. – Л.: Гидрометеоиздат, 1970. – Т. 12, Вып. 2. – 510 с.
Наставления гидрометеорологическим станциям и постам. Вып. 6. Ч. 1. – Л.: Гидрометеоиздат, 1973. – 243 с.
Минприроды РФ. Определение гидрографических характеристик... – М.: Росгидромет, 2018. – 179 с. – URL: https://meganorm.ru/. (дата обращения: 22.05.2025).
Наставление по рекогносцировочным гидрографическим исследованиям рек. Ч. 1. – Л.: Гидрометеоиздат, 1949. – 167 с.
Минэкономики РК. Геодезические работы в строительстве. – 2015. – URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35922550 (дата обращения: 22.05.2025).
Алимкулов С., Мырзахметов А. Гидрографическая сеть Республики Казахстан // Исследования. – 2023. – № 4 (100). – С. 247–257. – DOI: 10.37884/4-2023/27.
Методические указания по гидрологической практике. – Бишкек, 2012. – 16 с.
Brunner G. W. HEC-RAS River Analysis System User’s Manual. Version 5.0. – U.S. Army Corps of Engineers, 2016. – 962 p.
Калашникова О., Нурбацина А., Ниязов ДЖ. Оценка рисков наводнений... // Центральноазиатский журнал исследования климата и устойчивого развития. – 2023. – Т. 2, № 1. – С. 22–45. – DOI: 10.29258/CAJSCR/2023-R1.v2-1/22-45.rus.
Мингражданавиации СССР. Руководство по аэрофотосъемочным работам. – М.: Воздушный транспорт, 1988. – 319 с. – URL: https://meganorm.ru/. (дата обращения: 22.05.2025).
Agisoft. Руководство пользователя Agisoft Metashape: Professional Edition. Версия 1.8. – Agisoft LLC, 2022. – 105 с.
Agisoft. Aerial data processing with GCPs: Orthomosaic & DEM generation [Электронный ресурс] // Agisoft Freshdesk. – URL: https://agisoft.freshdesk.com/support/solutions/articles/31000153696 (дата обращения: 25.07.2025).
Государственный комитет РФ по строительству и ЖКХ. Определение основных расчетных гидрологических характеристик. – М.: 2004. – 72 с. – URL: https://meganorm.ru/Data2/1/4294815/4294815038.pdf (дата обращения: 22.05.2025).
Кудайбергенов А. Река Бухтарма вышла из берегов в ВКО // 365info.kz. – 2016. – 7 июня. – URL: https://365info.kz/2016/06/reka-buhtarma-vyshla-iz-beregov-v-vko (дата обращения: 22.05.2025).
Sputnik. Наводнение в Атбасаре... // Sputnik.kz. – 2017. – 15 нояб. – URL: https://ru.sputnik.kz/. (дата обращения: 22.05.2025).
Журсин Ж. В Актюбинской области подтоплены дома в селе Кобда... – 2023. – 14 марта. – URL: https://rus.azattyq.org/a/32317159.html (дата обращения: 22.05.2025).
Вааль Т. Подъем уровня воды в ВКО будет продолжаться... // Vlast.kz. – 2015. – 28 апр. – URL: https://vlast.kz/. (дата обращения: 22.05.2025).
Сосновская О. Аким ВКО Даниал Ахметов: Повторения паводка 2015 года не будет // Altainews.kz. – 2017. – 21 апр. – URL: https://altainews.kz/. (дата обращения: 22.05.2025).
Косенов А. 120 домов подтоплено в Атбасаре // Tengrinews.kz. – 2014. – 10 апр. – URL: https://tengrinews.kz/events/120-domov-podtopleno-v-atbasare-253388/ (дата обращения: 22.05.2025).
РГП «Казгидромет». Ежегодный бюллетень мониторинга климата Казахстана. – 2022. – URL: https://www.kazhydromet.kz/. (дата обращения: 22.05.2025).
РГП «Казгидромет». Ежегодный бюллетень мониторинга климата Казахстана. – 2023. – URL: https://www.kazhydromet.kz/. (дата обращения: 25.07.2025).
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Алия Нурбацина, Жанат Салаватова, Жанибек Смагулов, Кайрат Кулебаев, Ахан Мырзахметов
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
