ШУ ӨЗЕНІНІҢ ТӨМЕНГІ ЖЕРЛЕРІНДЕГІ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ТАБИҒИ КЕШЕНДЕРДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-119-4-22-34Кілт сөздер:
Сумен қамтамасыз ету, су шаруашылығы инфрақұрылымы, далалық зерттеулер, реттеу, басқаруАңдатпа
Шу өзені бассейні ағынының толық реттелуі және қарқынды шаруашылық пайдаланылуы төменгі ағысының экожүйесінің су режиміне, оның флорасы мен фаунасына, халықтың әлеуметтік-тұрмыстық және шаруашылық-экономикалық өмір сүру жағдайларына айтарлықтай әсер етті. Себебі, су тапшылығы, әсіресе су аз жылдары, бұл да трансшекаралық өзен бассейндерінің мемлекеттері арасындағы қайшылықтардың алғышарттарын жасайды. Осыған байланысты Шу өзенінің төменгі ағысында су пайдалану мен су таратуды ұтымды жоспарлауды қамтамасыз ету бойынша ұсынымдар мен іс-шараларды кешенді талдаумен, әзірлеумен заттай зерттеулер жүргізілді. Оның негізінде өзен бассейнінің ауылшаруашылық және табиғи кешендерін сақтаудың өзекті мәселелерін шешу ұсынылады.
References
Оценка потребностей для сохранения важных глобально значимых водно-болотных угодий в бассейне реки Шу (в пределах территории Казахстана) // Отчет о научно-исследовательской работе. – Офис программ ОБСЕ в Астане. – Астана, 2023. – 104 с.
Sahana M., Dhali M.K., Lindley S. (2024). Global disparities in transboundary river research have implications for sustainable management. Communications Earth & Environment. Vol. 5, № 786. DOI: 10.1038/s43247-024-01928-0.
Yu Y., Bo Y., Castelletti A. (2024). Transboundary cooperation in infrastructure operation generates economic and environmental co-benefits in the Lancang-Mekong River Basin. Nature Water. Vol. 2. pp. 589–601. DOI: 10.1038/s44221-024-00246-1.
Mohammed Y.A., Acer Y. (2024). Management of Transboundary Watercourse in Euphrates-Tigris and Nile River Basins. Land and Water Degradation in Ethiopia. Springer Geography. Springer, Cham. pp. 341–360. DOI: 10.1007/978-3-031-60251-1_15.
Arfa A., Ayyoubzadeh S.A., Shafizadeh-Moghadam H. (2025). Transboundary hydropolitical conflicts and their impact on river morphology and environmental degradation in the Hirmand Basin, West Asia. Sci Rep. Vol. 15, № 2754. DOI: 10.1038/s41598-024-84501-1.
Mahmoodzadeh D., Morid S. Ketabchi H. (2025). Assessment of water resources sustainability under unilateral development projects using WEAP model in transboundary river basins. Environ Sci Pollut Res. Vol. 32. pp. 6130–6152. DOI: 10.1007/s11356-025-36063-6.
Fu J., Lu T., Xu B. (2024). Water Resources Allocation in a Transboundary River Based on a Rubinstein Bargaining Model. Water Resour Manage. Vol. 38. pp. 639–663. DOI: 10.1007/s11269-023-03691-x.
Sivokhip Z.T., Chibilev A.A. (2022). Transboundary River Basins: Basic Principles for Solving the Problems of Interstate Cooperation. Geogr. Nat. Resour. Vol. 43. pp. 218–227. DOI: 10.1134/S1875372822030118.
Ibrayev T., Li M., Bakbergenov N., Panenka P., Batyrbayeva A. (2022). Problems of the use of water resources and the ways of their solution in Kazakhstan. NEWS of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of geology and technical sciences. Vol. 4, № 454. pp. 69–80. DOI: 10.32014/2022.2518-170X.201.
Faraz Ul Haq, Ahma, I., Khan N.M. (2024). Climate Change, Water Variability, and Cooperation Along Transboundary River Basins in Perspective of Indus Water Treaty. The Water, Climate, and Food Nexus. Springer, Cham. pp. 457–473. DOI: 10.1007/978-3-031-50962-9_20.
Jaiswal H., Kumar P. (2025). Transboundary Rivers of South Asia: Issues and Challenges. Land and Water Nexus in South Asia. Advances in Asian Human-Environmental Research. Springer, Cham. pp. 137-179. DOI: 10.1007/978-3-031-87429-1_5.
Переход к интегрированному управлению водными ресурсами (ИУВР) в низовьях и дельтах рек Амударьи и Сырдарьи // Предварительное обоснование. – Научно-информационный центр Межгосударственная координационная водохозяйственная комиссия Центральной Азии (НИЦ МКВК). – Ташкент, 2005. – 198 с.
Дускаев К.К, Жанабаева Ж.А. Природоохранные и экологические попуски как основа в сохранении водных экосистем в нижнем течении рек // Вестник казахстанско-немецкого университета: Устойчивое развитие Центральной Азии. – №2 (4). – Алматы, 2014. – С. 168–171.
Отчеты о заборе, использовании и водоотведении вод // Жамбылский филиал Республиканского государственного предприятия «Казводхоз». – Тараз, 2019–2024 гг.
Схема комплексного использования и охраны водных ресурсов бассейна р. Шу. (Обновление СКИОВР 2007 г.) // Сводная записка. - ПК «Институт Казгипроводхоз». – Алматы, 2017. – 133 с.
Соглашения между Правительством Республики Казахстан и Правительством Кыргызской Республики об использовании водохозяйственных сооружений межгосударственного пользования на реках Шу и Талас // Астана, 2000. – 2 с.
Положения о делении стока р. Чу // Министерство мелиорации и водного хозяйства СССР от 24.02.1983 г. – М., 1983. – 7 с.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Турсун Ибраев, Марина Ли, Нурлан Бакбергенов, Талгат Иманалиев, Нурлан Балгабаев
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
