ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДА ТІК ДРЕНАЖДЫ ПАЙДАЛАНУ КЕЗІНДЕ СУАРМАЛЫ ЖЕРЛЕРДІҢ СУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІН АРТТЫРУ ЖӘНЕ МЕЛИОРАТИВТІК ЖАҒДАЙЫН ЖАҚСАРТУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-118-3-103-114Кілт сөздер:
Оңтүстік Қазақстан, Мақтаарал ауданы, суармалы егіншілік, тік дренаждық ұңғымалар, сумен қамтамасыз ету, мелиоративті және эксплуатациялық кезеңдерАңдатпа
Мақала тік дренажды пайдалану арқылы Оңтүстік Қазақстандағы суармалы жерлердің сумен қамтамасыз етілуін арттыру және мелиоративтік жақсарту мәселелеріне арналған. Шектеулі су ресурстары мен топырақтың тұздануы жағдайында жұмыс режимінің тиімділігі қарастырылады. Мақалада тік дренаж жүйелерін пайдалануға байланысты негізгі мәселелер, соның ішінде дренаждық сулардың жоғары минералдануы және олардың дақылдарға теріс әсері талданады. Дренажды судың сапасын жақсарту әдістеріне ерекше назар аударылады. Жұмыстың ғылыми жаңалығы тік дренаж жұмысының экологиялық-мелиорациялық режимдерін негіздеуден тұрады, бұл тамырлы қабатта судың оңтайлы қозғалу жылдамдығын құруды қамтамасыз етеді, топырақтың тұздануының тиімді параметрлерін қалыптастыруға және жер асты суларының қолайлы деңгейлерін сақтауға ықпал етеді.
Нәтижесінде аэрация аймағына жер асты суларының түсуінің жоғары қарқындылығына, суару нормаларының көлемін азайтуға, сүзу сипаттамаларын оңтайландыруға, сондай - ақ аэрация аймағы мен жер асты сулары арасында теңгерімді ылғал мен тұз алмасу процестерін орнатуға қол жеткізіледі. Жүргізілген зерттеулер негізінде Мақтаарал ауданының суармалы учаскелерінде экологиялық жағдайды жақсарту және өнімділікті арттыру үшін мелиоративтік және пайдалану кезеңдерінде тік дренажды пайдалануды оңтайландыру бойынша ұсыныстар ұсынылады. Нәтижелер Қазақстан Республикасы Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейнінің суармалы аумақтарында сәтті қолданылуы мүмкін.
References
Оңласынов, Ж.Ә., Шагарова, Л.В. ГИС-оценка состояния Мактаральского массива орошения и возможность вторичного использования коллекторно-дренажных вод [Текст] / Ж.Ә. Оңласынов, Л.В. Шагарова // 3i: Intellect, Idea, Innovation – интеллект, идея, инновация. – 2022. – № 4. – С. 158–164. – DOI 10.52269/22266070_2022_4_158.
Отчеты о мелиоративном состоянии орошаемых земель Южно-Казахстанской области за 2015–2021 гг. [Текст] // РГУ «ЮКГГМЭ». – Шымкент, 2016–2022.
Рау, А.Г. Водораспределение на рисовых системах [Текст] / А.Г. Рау. – М.: Агропромиздат, 1988. – 86 с.
Вышпольский, Ф.Ф., Мухамеджанов, Х.В. Технология водосбережения и управления почвенно-мелиоративными процессами при орошении [Текст] / Ф.Ф. Вышпольский, Х.В. Мухамеджанов. – Тараз, 2005. – 162 с.
Круглов, Л.В. Режим работы скважин вертикального дренажа на рисовых системах [Текст] / Л.В. Круглов. – Пенза: ПГУАС, 2014. – 128 с.
Магай, С.Д. Методические рекомендации по обоснованию мелиоративных режимов и работы дренажных систем на орошаемых землях [Текст] / С.Д. Магай, К.Т. Райымбаев. – Тараз, 2001. – 21 с. – Одобрено и рекомендовано к изданию НАЦАИ (протокол № 1 от 22.02.2001 г.) и КазНИИВХ (протокол № 3 от 09.06.2000 г.).
Кисилев, М.В. Вертикальный дренаж и использование подземных вод на орошение в Бухарской области [Текст] / М.В. Кисилев // Сельское хозяйство Узбекистана. – 1982. – № 2. – С. 14–20.
Техническая эксплуатация дренажа на мелиоративных системах: научный обзор [Текст] / В.Н. Щедрин, А.С. Капустян, В.Д. Гостищев [и др.]. – Новочеркасск: ФГБНУ «РосНИИПМ», 2012. – 222 с.
Рекомендации по выбору режима работы дренажных систем, обеспечивающего управление мелиоративными процессами в почвогрунтах [Текст] / С.Д. Магай, Р.К. Бекбаев, Е.Д. Жапаркулова [и др.]. – Тараз: КазНИИВХ, 2014. – 23 с. – Утв. ТОО «КазНИИВХ», протокол № 5 от 05.08.2014 г.
Dzhaysambekova, R.A. Hydrochemical regime of groundwater and salt regime of soil in open horizontal drainage areas of Maktaaral district of Turkestan region [Text] / R.A. Dzhaysambekova, A.V. Basmanov // International scientific journal "Science and World". – 2020. – № 9 (85), Vol. I. – P. 42–46.
Корелис, Л.Л. Режим работы вертикального дренажа на территории северо-западной части Голодной степи [Текст] / Л.Л. Корелис // Инженерные мероприятия по борьбе с засолением орошаемых земель: сб. науч. ст. САНИИРИ. – Ташкент, 1973. – Вып. 139. – С. 80–91.
Ирригация Узбекистана. Т. 2: Современное состояние и перспективы развития ирригации в бассейне р. Сырдарьи [Текст]. – Ташкент: Фан, 1975. – 357 с.
Rakhimov, K. Importance of vertical drainage wells in irrigated fields [Text] / K. Rakhimov, M. Otakhonov, R. Sultonov // Proceedings of the International Conference on Thermal Engineering (ICTEA). – 2024. – Vol. 1, No. 1.
Джумабеков, А.А. Режим грунтовых вод на участках открытого горизонтального дренажа на Мактааральском массиве орошения [Текст] / А.А. Джумабеков, П.У. Буланбаева, А.Е. Серимбетов [и др.] // Вестн. науки Казах. агротехн. ун-та им. С. Сейфуллина. – 2020. – № 4(107). – С. 21–29.
Абиров, А. Управление солевым режимом почв при различных параметрах дренажа [Текст] / А. Абиров, У.А. Садикова, Л.Ф. Узакбаева // Вестн. мелиорат. науки. – 2021. – № 2. – С. 51–55.
Вышпольский, Ф.Ф. Обоснование параметров дренажа на засоленных или склонных к засолению землях [Текст] / Ф.Ф. Вышпольский // Научные исследования в области мелиорации и водного хозяйства: труды КазНИИВХ. – Тараз, 2000. – С. 50–75.
Магай, С.Д. Параметры дренирования орошаемых земель и определяющие факторы на юге Казахстана [Текст] / С.Д. Магай // Научные исследования в области мелиорации и водного хозяйства. – Тараз, 2000. – С. 161–171.
Sultonov, R.S.u. Energy efficient technology in vertical drainage system [Text] / R.S.u. Sultonov, K.T. Rakhimov, M.Y. Otakhanov, S.M.u. Melikuziev // Science and Innovative Development. – 2024. – Vol. 7, No. 6. – P. 92–103.
Tumlert, V.A. Influence of the hydrogeological mode of operation on the character of collating of the filter and the filter zone of seasonal wells [Text] / V.A. Tumlert, Zh.K. Kasymbekov, R.A. Dzhaisambekova, E.V. Tumlert, B.Sh. Amanbayeva // News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of Geology and Technical Sciences. – 2023. – Vol. 3, No. 459. – P. 295–304. – DOI: https://doi.org/10.32014/2023.2518-170X.314
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Раушан Джайсамбекова, Александр Басманов, Балжан Аманбаева, Людмила Шагарова, Екатерина Шайдуллина
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
