ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИЯЛЫҚ ҚАЛАЛАРЫНДА ЗАМАНАУИ АТМОСФЕРАЛЫҚ ТАЛДАУ ЖӘНЕ МОДЕЛЬДЕУ ЖҮЙЕЛЕРІН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП МЕТЕОРОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ АУА САПАСЫНА ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ

Авторлар

DOI:

https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-118-3-48-65

Кілт сөздер:

ауа сапасы, ластаушы заттар, метеорологиялық көрсеткіштер, корреляциялық талдау, ауа массасын тасымалдаудың кері траекториялар

Аңдатпа

Бұл зерттеуде Қазақстанның екі өнеркәсіптік қаласы – Өскемен мен Павлодардағы метеорологиялық көрсеткіштер мен атмосфералық ластаушы заттардың концентрациялары арасындағы байланыс қарастырылды. Корреляциялық тәуелділіктерді талдау климаттық факторлар мен ластаушы заттардың арасындағы маңызды, қалыпты және әлсіз байланыстарды анықтауға мүмкіндік берді. Нәтижесінде Өскемен қаласында температура мен SO2, CO концентрацияларының, ал Павлодарда температура мен NO, O3 деңгейлерінің арасында айтарлықтай байланыс анықталды. Сонымен қатар, жел жылдамдығы мен ылғалдылық ластаушы заттардың таралуы мен жиналуына ықпал ететіні көрсетілді. Фотохимиялық процестер мен ластану көздерін көрсететін құрам аралық корреляцияға ерекше назар аударылды. Кері траекторияларды талдау ауаның әртүрлі бағыттардан келетінін және ластаушы заттардың алыс қашықтықтан тасымалдануы мүмкін екенін көрсетті.

References

Крюкова С.В., Симакина Т.Е. Оценка влияния метеорологических параметров на концентрации загрязняющих веществ в атмосфере Санкт-Петербурга // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. – 2015. – №5-2. – С. 299-305.

Кряжевских К.А., Дорофтеева Д.А. Проблема загрязнения городов и пути решения // Вопросы российской юстиции. – 2023. – №24. – С. 318-324.

Давыдова И.С., Гапоненко А.В. Проблема загрязнения атмосферного воздуха в городах // Sciences of Europe. – 2017. – №14-2(14) – С. 3-5.

Информационные бюллетени о состоянии окружающей среды Республики Казахстан. – [Электрон. ресурс]. – https://www.kazhydromet.kz/ru/ecology/ezhemesyachnyy-informacionnyy-byulleten-o-sostoyanii-okruzhayuschey-sredy, дата обращения: 22.05.2025

Ежедневные бюллетени состояния воздушного бассейна – [Электрон. ресурс]. – https://www.kazhydromet.kz/ru/ecology/ezhednevnyy-byulleten-sostoyaniya-vozdushnogo-basseyna-nmu/2024, дата обращения: 22.05.2025

Карта текущих и прогнозных данных качества атмосферного воздуха Республики Казахстан – [Электрон. ресурс]. – http://ecodata.kz:3838/app_dem_visual/, дата обращения: 07.05.2025 г.

Carslaw D.C., Ropkins K. OpenAir – An R package for air quality data analysis. Environmental Modelling & Software, 2012, Vol. 27-28. Pp. 52-61. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2011.09.008

Stein, A.F., Draxler, R.R, Rolph, G.D., Stunder, B.J.B., Cohen, M.D., and Ngan, F. NOAA’s HYSPLIT atmospheric transport and dispersion modeling system. Bull. Amer. Meteor. Soc., 2015, Vol. 96, pp. 2059-2077, http://dx.doi.org/10.1175/BAMS-D-14-00110.1

Василевич М.И., Щанов В.М. Применение траекторного подхода с использованием модели HYSPLIT при оценке переноса воздушных масс от возможных источников эмиссии. Известия Коми научного центра УрО РАН – 2019 – №3 (39) – С. 18-22.

Pérez I., Artuso F., Mahamud M., Kulshrestha U., Sánchez M.L., García M. Applications of Air Mass Trajectories. Advances in Meteorology, 2015, pp. 1-20, https://doi.org/10.1155/2015/284213

Global Data Assimilation System (GDAS1). NOAA Air Resources Laboratory – [Электрон. ресурс]. – https://www.ready.noaa.gov/data/archives/gdas1/, дата обращения: 22.05.2025

Яковенко В.А. Хлор в атмосферном воздухе населенных мест // Гигиена и санитария. – 1936. – №9. – C. 8-15.

Потапов П.К. Поражение лёгких при интоксикации продуктами пиролиза хлорсодержащих полимерных материалов / диссертация на соискание учёной степени кандидата медицинских наук. Федеральное государственное бюджетное военное образовательное учреждение высшего образования «Военно-медицинская академия имени С.М. Кирова» министерства обороны Российской Федерации, Санкт-Петербург. – 2021 г. – 128 c.

Информационно-коммуникационная платформа Zakon.kz – [Электрон. ресурс]. – https://www.zakon.kz/sobytiia/6477947-v-ustkamenogorske-zafiksirovali-prevyshenie-khlora-provoditsya-proverka.html, дата обращения: 30.05.2025

Friendly M., Corrgrams: Exploratory Displays for Correlation Matrices. The American Statistician, 2002, 56 (4), pp. 316-324 https://doi.org/10.2307/3087354

Zhang G., Ding C., Jiang X., Pan G., Wei X., Sun Y. Chemical Compositions and Sources Contribution of Atmospheric Particles at a Typical Steel Industrial Urban Site. Sci Rep., 2020, Vol.10(1):7654. https://doi.org/10.1038/s41598-020-64519-x

Pant P., Harrison Roy M., Estimation of the contribution of road traffic emissions to particulate matter concentrations from field measurements: A review, Atmospheric Environment, 2013, Vol. 77, pp. 78-97. ISN 1352-2310. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2013.04.028

Белан Б.Е., Савкин Д.Е., Толмачев Г.Н. Зависимость образования озона в приземном слое от температуры воздуха // Оптика атмосферы и океана. – 2017. – №11. – C. 971-979. – https://doi.org/10.15372/AOO20171110

Белан Б.Д. Тропосферный озон. 5. Газы – предшественники озона. // Оптика атмосферы и океана. – 2009. – Т. 22. №03. – С. 230-268.

Ravina M., Caramitti G., Panepinto D. et al. Air quality and photochemical reactions: analysis of NOx and NO2 concentrations in the urban area of Turin, Italy. Air Qual Atmos Health, 2022, Vol.15, pp. 541-558. https://doi.org/10.1007/s11869-022-01168-1

Kanaya Y., Masato F., Hajime A., Nobuyuki T., Yuichi K., Yoko Y., Makoto K., Yutaka K.. Urban photochemistry in central Tokyo: 2. Rates and regimes of oxidant (O3 + NO2) production. Journal of Geophysical Research, 2008, Vol. 113. D06301. https://doi.org/10.1029/2007JD008671

Sanford S., The relation between ozone, NOx and hydrocarbons in urban and polluted rural environments. Atmospheric Environment, 1999, Vol. 33, Issue 12. pp. 1821-1845. https://doi.org/10.1016/S1352-2310(98)00345-8

Чомаева М.Н. Взаимовлияние негативного воздействия кислотных осадков на окружающую среду и человека // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. – 2020. – №5-3. – C. 27-29

Котельников С.Н., Степанов Е.В. Роль водного аэрозоля в разложении озона в приземной атмосфере // Краткие сообщения по физике ФИАН. – 2019. – №9. – C. 23-30.

Carslaw D.C., & Beevers S.D. Estimations of road vehicle primary NO2 exhaust emission fractions using monitoring data in London. Atmospheric Environment, 2005, Vol. 39(1), pp.167–177. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2004.08.053

State of Air Report 2005. A report on the state of the air in South Africa, 2009 – Электронный ресурс: https://www.gov.za/sites/default/files/gcis_document/201409/state-air-report-2005.pdf, дата обращения: 23.05.2025

Folinsbee LJ. Human health effects of air pollution. Environ. Health Perspect., 1993, Vol.100, pp. 45-56. https://doi.org/10.1289/ehp.9310045

Kazemi G.M., Laneve G., Rezaei H. et al. Monitoring Trends of CO, NO2, SO2, and O3 Pollutants Using Time-Series Sentinel-5 Images Based on Google Earth Engine. Pollutants, 2023, Vol.3, pp. 255-279. https://doi.org/10.3390/pollutants3020019

Abdelkareem M., Tan Y., El Attar R.M. et al. Assessing the emissions of CO, SO2, and NOX and predicting potential zones of CO concentration from sugarcane factories in Egypt. J. Earth Syst. Sci., 2020, Vol.129, №.91. https://doi.org/10.1007/s12040-020-1339-7

Monks P.S., Granier C., Fuzzi S. et al. Atmospheric composition change – global and regional air quality. Atmospheric Environment, 2009. Vol.43, Issue 33. pp. 5268-5350, ISSN 1352-2310, https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2009.08.021

Приказ Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 14 июня 2017 года № 345. Об утверждении Правил метеорологического обеспечения гражданской авиации – [Электрон. ресурс]. – https://adilet.zan.kz/rus/docs/V1700015358, дата обращения: 22.06.2025

Kourtidis K., Kelesis A., & Petrakakis M. Hydrogen sulfide (H2S) in urban ambient air. Atmospheric Environment, 2008. Vol. 42(32), pp.7476–7482. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2008.05.066

Traven L., Linšak Ž., Crvelin G. et al. Atmospheric parameters play an important role in driving hydrogen sulphide concentrations in ambient air near waste management centres. Environ. Monit Assess. 2023, Vol. 195, №1451, https://doi.org/10.1007/s10661-023-12047-2

Галкин С. Исследование вклада угольной энергетики в загрязнение атмосферного воздуха города усть-каменогорска сероводородом // Вестник ВКТУ. – 2022. – Вып.4. – С. 8-19

Масштабное исследование воздуха г. Усть-Каменогорска – [Электрон. ресурс]. – https://nauka.kz/page.php?page_id=1001&lang=1&news_id=10037&new, дата обращения: 22.06.2025

Qian Y., Wenjia W., Jiale C., Han L., Zimeng Zh., Piaopiao K. Lei D., Zhang L., Zhao Y. Surface-Air Exchanges of H2S and SO2 in an Urban Wetland in Eastern China. Science of The Total Environment, 2024, Vol. 951, pp.175701, ISSN 0048-9697. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.175701

Кондратьев И.И. Атмосферный трансграничный перенос загрязняющих веществ из центров эмиссии восточной Азии на юг Дальневосточного региона России // Вестник ДВО РАН. – 2008. – №1. – C. 107-112.

Жарияланды

2025-10-01

How to Cite

Байгазинов, Ж., Сальменбаев, С., Мухамедияров, Н., Жумадилов, К., Актаев, М., Кенжина, Л., Поливкина, Е., Ташекова, А., Мухамедиярова, А., Монаенко, В., & Берікбол, Н. (2025). ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИЯЛЫҚ ҚАЛАЛАРЫНДА ЗАМАНАУИ АТМОСФЕРАЛЫҚ ТАЛДАУ ЖӘНЕ МОДЕЛЬДЕУ ЖҮЙЕЛЕРІН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП МЕТЕОРОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ АУА САПАСЫНА ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ. Гидрометеорология және экология, (3), 48–65. https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-118-3-48-65

Журналдың саны

Бөлім

МЕТЕОРОЛОГИЯ

Осы автордың (немесе авторлардың) ең көп оқылатын мақалалары