КАСПИЙ МАҢЫНЫҢ СОЛТҮСТІК БӨЛІГІНДЕГІ НАЙЗАҒАЙЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ ҰЗАҚТЫҒЫНЫҢ ЖЫЛДАР АРАСЫНДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕРІН АТМОСФЕРАЛЫҚ ЖАУЫН-ШАШЫН ВАРИАЦИЯЛАРЫН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП МОДЕЛЬДЕУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-119-4-159-176Кілт сөздер:
Каспий теңізі, найзағай, атмосфералық жауын-шашын, найзағайдың ұзақтығы, жылдар арасындағы өзгерістердің математикалық модельдеуіАңдатпа
Солтүстік Каспийдегі найзағайлық белсенділікті кеме қатынасы, мұнай-газ инфрақұрылымы, электр желілері және ауыл шаруашылығы үшін қауіп факторы ретінде зерттеу, сондай-ақ өзгермелі климат жағдайында мониторинг пен болжам жүйелерін жетілдірудің қажеттілігі өңір үшін маңызды. Жұмыста 1977...2022 жж. аралығында Атырау облысының тоғыз метеостанциясы бойынша жүргізілген көпжылдық найзағай белсенділігін бақылау деректері талданды. Найзағай құбылыстарының ұзақтығы 2...4 және 7...10 жылдық циклдері бар квазипериодтық құрылымға ие екені анықталды. Атырау станциясының мысалында кейбір айларда найзағайдың жиынтық ұзақтығы 20...21 сағатқа дейін жететіні көрсетілді, бұл құбылыстың жоғары жылдар арасындағы өзгергіштігін көрсетеді. Уақыттық қатарларды статистикалық модельдеу әдістері арқылы найзағайдың жалпы ұзақтығының өзгеру үрдістері бағаланып, алдағы жылдарға болжамдық мәндері есептелді. Зерттеу нәтижелері соңғы онжылдықтарда найзағайдың орташа қайталануы мен ұзақтығының төмендеу үрдісін көрсетеді. Алынған тұжырымдар қауіпті атмосфералық құбылыстарды мониторингтеу мен болжаудың сенімділігін арттыру үшін практикалық маңызға ие.
References
Крылова В. С., Маканова А. У., Токмагамбетова Р. Ю. Эколого-экономическое состояние Атырауской области // Гидрометеорология и экология. – 2009. – №4 (55). [Электронный ресурс]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ekologo-ekonomicheskoe-sostoyanie-atyrauskoy-oblasti
Мучник В. М. Физика грозы. – Л.: Гидрометеоиздат, 1974. – 456 с.
Бэр А. Опасные явления погоды и их прогноз // КиЯ. – 2011. – №1 (229). – С. 82–85.
Аджиева А. А., Керефова З. М., Гятов Р. А. Поражаемость территории и объектов Северного Кавказа молниями // Наука. Инновации. Технологии. – 2020. – №3.
Pavlova A., Myslenkov S., Arkhipkin V., Surkova G. (2022). Storm Surges and Extreme Wind Waves in the Caspian Sea in the Present and Future Climate. Civil Engineering Journal. Vol. 8, No. 11. P. 2353–2377. DOI: 10.28991/CEJ-2022-08-11-01.
Горбатенко В. П. Синоптические условия образования и развития гроз над территорией Западной Сибири и Казахстана // Вестник Томского государственного университета. – 2001. – №274. – С. 148–154.
Пряхина С. И., Котова А. А. Синоптические условия образования гроз с выпадением ливневых осадков над территорией Западной Сибири // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Науки о Земле. – 2023. – Т. 23, №4. – С. 250–254. – DOI: 10.18500/1819-7663-2023-23-4-250-254.
Molanejad M., Soltani M., Saadat Abadi R., Babu C. A., Sohrabi M. M., Mathew M. (2015). Climatology of Cyclones and Their Tracking over Southern Coasts of Caspian Sea. No. 9. P. 117–132.
Ding J., Zhang W., Zheng D. (2025). Thunderstorm Structure and Lightning Properties in South China and over the South China Sea: A Comparative Study. Journal of Meteorological Research. Vol. 39. P. 415–430.
Voskresenskaya E., Maslova V., Lubkov A., Zhuravskiy V. (2022). Present and Future Changes in Winter Cyclonic Activity in the Mediterranean–Black Sea Region in the 21st Century Based on an Ensemble of CMIP6 Models. Atmosphere. Vol. 13. Article 1573. DOI: 10.3390/atmos13101573.
Pashchenko I. V. (2020). Cyclonic Activity over the Caspian Sea and Its Impact on Regional Weather Patterns. Russian Meteorology and Hydrology. Vol. 45, No. 6. P. 401–410. DOI: 10.3103/S1068373920060055.
Rakov V. A., Uman M. A. (2003). Lightning: Physics and Effects. – Cambridge: Cambridge University Press.
Бултеков Н. Режим пыльных бурь на территории Атырауской области // Гидрометеорология и экология. – 2023. – №2. – С. 34–39. – URL: https://journal.kazhydromet.kz/kazgidro/article/view/912.
Zhang X., Fang J., Yu Z. (2022). Characteristics of the Quasi-Periodic Outbreaks of Deep Convection during Tropical Cyclone Genesis. Journal of Geophysical Research: Atmospheres. Vol. 127. e2021JD035312. DOI: 10.1029/2021JD035312.
Матвеев Л. Т. Основы общей метеорологии. Физика атмосферы. – Ленинград: Гидрометеоиздат, 1984. – 752 с.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Жанар Наурозбаева, Александр Холопцев, Жулдыз Кенжина, Нурканат Рахматулла
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
