САРЫАРҚА ТОПОЖҮЙЕСІН ЗЕРТТЕУ ТАРИХЫ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2024-113-2-95-112Кілт сөздер:
Сарыарқа, топоним, топожүйе, тарих, топонимдердің қалыптасуы, зерттеу әдістері, географиялық атауларАңдатпа
Мақалада Сарыарқада кездесетін топонимикалық жүйелердің даму тарихы қарастырылған және топонимдік атауларды зерттеудің материалдары мен әдістері ұсынылған. Сарыарқадағы географиялық атаулар атауларының қалыптасуы тарихи оқиғалармен байланысты. Сарыарқа өңірін зерттеген зерттеушілердің еңбектері және бұл еңбектердегі ескі топонимдік атаулар мен қазіргі атаулары жан-жақты қарастырылған. Мақалада топонимдік атаулардың шығу тегі анықталып зерттелді. Қазақ даласында өткен әртүрлі тарихи соғыстар баяндалып және бұл оқиғаларға байланысты сақталып қалған топонимдік атаулар жайлы айтылған. Шыңғыс хан дәуірі, Алтын Орда заманы, Патшалық дәуір, Ресей империясы кезінен пайда болған топонимдік атаулар терең талданды. Сарыарқа топонимдік жүйелерін зерттеу терең зерттеуді қажет ететін өзекті мәселелердің бірі. Сарыарқада өсімдіктер мен жануарлардың атаулары, адамның, тайпалардың және ұрпақтардың атаулары негізінде қалыптасқан топонимдер кең таралған. Зерттеу барысында тарихи топонимдік атаулар мен терминдер жүйесі топтастырылып, нақты деректер негізінде Сарыарқа генонимдері мен этнонимдерінің картасы жасалды.
References
Қазақстан Республикасының физикалық картасы (Масштабы 1 : 1 500 000). – Алматы: «Ұлттық картографиялық-геодезиялық қоры» РМҚК, 2014. – 1 б.
Қарағанды. Қарағанды облысы: энциклопедия / ред. Р.Н. Нургалиев. – Алматы, 1990. – 632 б.
Маргулан А.Х. Бегазы-Дандыбайская культура Центрального Казахстана. – Алма-Ата, 1979. – 360 с.
Бияров Б.Н. Жер-су аттарының сөзжасамдық үлгілері: монография. – Алматы, 2012. – 460 б.
Лун-ли Е. Цидан го чжи /пер. В.С. Таскина. – М., 1979. – 350 с.
Астана: энциклопедия / ред. И.Н. Тасмағамбетов. – Алматы: Атамұра, 2008. – 576 б.
Мишель Хоанг. Чингис хан. – Р-на-Д.: Феникс, 1977. – 313 с.
Кашкари М. Түрік тілінің сөздігі (Диуани-луғат-ат-турк): 3 т. / ауд. А. Егеубай. – Алматы: ХАНТ, 1997. – Т. 3. – 1353 б.
Жартыбаев А.Е. Орталық Қазақстан аймақтық топонимиясы. – Қарағанды: «Болашақ-баспа» РББ, 2008. – 379 б.
Маргулан А.Х. Останки оседлых поселений в Центральном Казахстане // В кн.: Археологические памятники Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1978. – 211 с.
Әбілғазы Б. Түрік шежіресі / ауд. Б. Әбілқасымов. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 208 б.
Смаилов Ж.Е. Памятники археологии Западной Сары-арки (Средневековые городища и поселения). – Балхаш, 1997. – 63 с.
Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. – Алма-ата, 1972. – 156 с.
Артықбаев Ж.О., Ермеков А.Т., Жәнетов Ә.Т. Орта Ертіс өңірі Қимақ дәуірінде (Темір жауынгер құпиясы). – Астана: Фолиант, 2004. – 48 б.
Сейдімбек А. Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау: оқу құралы. – Алматы: Санат, 1997. – 464 б.
Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь. – М.: Мысль, 1989. – 764 с.
Қорқыт ата кітабы / ауд. Б. Ысқақов. – Алматы: Жазушы, 1994. – 160 б.
Короглы Х. Огузский героический эпос. – М.: Наука, 1976. – 239 с.
Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар: ғылыми-зерттеу мақалалар / ред. Р. Бердібаев. – Алматы: Жазушы, 1985. – 368 б.
Айқынбай Б.Ә., Ештанаев Ғ.Е. Ұлытау-Жезқазған өңірінің жер-су аттары / Ө.А. Байқоңыров ат. Жезқазған универ. – Алматы: «Эверо», 2007. – 220 б.
Кудайбердыулы Ш. Родословная тюрков, киргизов, казахов и ханских династий. – Алма-Ата: Жазушы, 1990. – 118 с.
Дорожные заметки на пути в Монголию в 1847 и 1865 гг. / под ред. Ю.В. Арсенева / Зап. РГО по отд. Этнографии. – СПб., 1882. – Т. 10, вып. 1. – 164 с.
Лебедев Д.М. География России XVIII века. – М.; Л., 1942. – 340 с.
Жұмабеков Ж.А. Ұлытау өңірінің тарихи-географиясы (XV-XIX ғғ. соңы): тарих ғыл. кан. ... автореф. – Қарағанды, 2010. – 30 б.
Көпеев М.Ж. Асан Қайғы туралы // Ақиқат. – Алматы, 1992. – №7. – Б. 79-84.
Сапаров Қ.Т. Мәшһүр Жүсіп еңбектерінде жер-су атаулары көп кездеседі // Аңыз адам. – Алматы, 2013. – №19. – Б. 26-27.
Ақкөл-Жайылма. Деректі публистикалық шығарма / ред. Е.М. Арын. – Павлодар «ЭКО» баспасы, 2012. – 324 б.
Гольденберг Л.А. «Хорографическая книга чертежной Сибири С.У. Ремезова» // Вопросы истории. – М., 1962. - №6. – С. 183-185.
Миллер Г.Ф. История Сибири.– М., Л.: Акад. наук СССР, 1937. – Ч. 3. – 466 с.
Бейсенова Ә. Қазақстан табиғатын зерттеу және физикалық география идеяларының дамуы. – Алматы: Рауан, 1990. – 247 б.
Рычков П.И. Топография Оренбургской губернии. – Уфа, 1899. – 154 с.
Ханыков Я.В. О карте Миллера маршрута от Орска до Зюнгарского владения и обратно // Географические известия. – СПб., 1850. – 320 с.
Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям российской империи. – СПб., 1786. – Ч. 2, кн. 2. – 344 с.
Сапаров Қ.Т. Павлодар облысының топонимикалық кеңістігі. – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2007. – 308 б.
Жанұзақов Т. Орталық Қазақстанның жер-су аттары. – Алматы: Ғылым, 1989. – 256 б.
Құсайынұлы Қ. Қазақ шаруашылығы отаршылдық дәуірінде (XIX-XX ғғ.). – Алматы: Дәнекер, 2001. – 120 б
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2024 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
