БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ЖАЙЫҚ ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ДАЛАЛЫҚ БЕЛДЕУІН ҚАЛЫПТАСТЫРАТЫН ЛАНДШАФТТЫҚ ФАКТОРЛАР
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2024-115-4-75-90Кілт сөздер:
дала зонасы, ландшафт, ландшафт картасы, Батыс Қазақстан облысы, антропогендік факторлар, табиғи факторлар, дала ландшафттарыАңдатпа
Бұл мақалада Жайық өзенінің алабында ландшафттық және топырақтық кешендердің қалыптасуына әртүрлі табиғи факторлардың әсері қарастырылады. Зерттеу барысында талданған негізгі компоненттер — топырақ түрлері, рельеф және табиғи ландшафттар. Талдау нәтижелері аймақтағы топырақтардың каштанды, қара топырақты, дерново-подзолисті және сорлы топырақтардан тұратынын көрсетеді, олар өсімдіктердің түрлері мен ауылшаруашылық әлеуетін анықтайды. Топырақ кешендері рельеф, су режимі және климаттық жағдайлардың әсерінен айтарлықтай қалыптасады. Спутниктік суреттер мен сандық рельеф модельдерін пайдаланып алынған картографиялық деректер негізінде топырақтардың таралуы мен олардың өсімдіктер типтері, су айдындары және басқа табиғи ерекшеліктермен байланысы бағаланды. Зерттеу нәтижелері топырақ түрлерінің таралуындағы маңызды заңдылықтарды анықтап, олардың аймақтың экожүйелеріндегі рөлін бағалайды, бұл Жайық өзенінің алабындағы жер ресурстарын басқару, ауылшаруашылық қызметі және қоршаған ортаны қорғау үшін практикалық ақпарат береді. Рельеф, өз кезегінде, су алмасуына және эрозия процестеріне әсер етеді, бұл топырақтардың түрлері мен олардың таралуына айтарлықтай ықпал етеді. Топырақтар, рельеф пен өсімдіктер арасындағы байланыстарды анықтауға ерекше назар аударылған, сондай-ақ осы факторлардың тұрақты экожүйелердің қалыптасуындағы рөлі қарастырылған. Алынған нәтижелер топографиялық және топырақтық ерекшеліктердің күрделі өзара әрекеттесуінің ландшафттық аймақтардың таралуына әсер ететінін және бұл ауылшаруашылық қызметін жоспарлау мен табиғатты қорғауда маңызды рөл атқаратынын растады.
References
Amelchenko, V., Galimov, M., Ramazanov, S., Tereshchenko, T., Kabdulova, G., & Cherevatova, T. (2006). Geographiya Zapadno Kazahstanskoi oblasti [Geography of the West Kazakhstan region]. Uralsk, Kazakhstan (Electronic textbook) [in Russian].
Chibilev, A. (2008). Bassein Urala: istoriya, geographiya, ecologiya [The Urals basin: history, geography, ecology]. Yekaterinburg SV-96 [in Russian].
Darbayeva, T., Ramazanova, N., Chashina, B., Berdenov, Zh., Mendybayev, E., Wendt, J.A. & Atasoy, E. (2020). Modeling soil erosion in the Chagan river of the west Kazakhstan with using Rusle and GIS tools. J.Environ. Biol., 41, 396-404. http://doi.org/10.22438/jeb/41/2(SI)/JEB-18
Petrenko, A., Dzhubanov, A., Fartushina, M., Chernyshev, D., & Tubetov, Zh. (2001). Zelenaya kniga Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Green Book of the West Kazakhstan region]. Uralsk: Publishing house RIO ZKGU, Kazakhstan [in Russian].
Ramazanov, S. (2009). Formirovanie ekologicheskogo karkasa Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Formation of the ecological framework of the West Kazakhstan region]. Problems of regional ecology, 2, 152-158 [in Russian].
Ramazanov, S. (1998). Pripoda, naseleniye i hozyaistvo Zapadno-Kazahstanskoi oblasti [Nature, population and economy of the West Kazakhstan region]. Uralsk, Kazakhstan [in Russian].
Ramazanov, S. (2003). Uzly ecologicheskogo karkasa Zapadno Kazahstanskoi oblasti i ih rol’ v sohranenii biologicheskogo i landshaftnogo raznoobraziya [The nodes of the ecological frame of the West Kazakhstan region and their role in the preservation of biological and landscape diversity]. Ecological problems of protected territories in Russia. Togliatti [in Russian].
Ramazanova, N., Berdenov, Z.H., Ramazanov, S., Kazangapova, N., Romanova, S., Toksanbaeva, S., & Wendt, J. ((2019). Landscape-geochemical analysis of steppe zone basin Zhaiyk. News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, 4, 33-41.
Yegorova, E., & Motrich, O. (2010). Metodika otsenki prirodnogo turistsko rekreatsionnogo potentsiala regiona [Methodology for assessing the natural tourist and recreational potential of the region]. Regional’naya ekonomika: teoriya i praktika. (Regional economy: theory and practice), 43 (178) [in Russian].
Vilesov, E., Naumenko, A., Veselova, L., Aubekerov, B. (2009). Phizicheskaya geographiay Kazahstana [Physical geography of Kazakhstan]. Almaty: Kazakh University, Kazakhstan [in Russian].
Akiyanova, F.Zh. and N.I. Vasilchenko: Soil erosion and deflation processes in the Akmola region in the conditions of agglomeration development of the region In: Ecosystems of Central Asia in modern conditions of social and economic development. UlanUde, pp. 372–376 (2015).
Salesa, D., & Cerdà, A. (2020). Soil erosion on mountain trails as a consequence of recreational activities. A comprehensive review of the scientific literature. Journal of Environmental Management, 271. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2020.110990
Darbayeva, T., Ramazanova, N., Chashina, B., Berdenov, Z.G., Mendybayev, E., Wendt, J., & Atasoy, E. (2020). Modeling soil erosion in the Chagan River basin of the west Kazakhstan with using RUSLE and GIS tools. Journal of Environmental Biology, 41, 396-404. https://doi.org/10.22438/jeb/41/2/(SI)/JEB-18
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
