ЖАЙЫҚ ӨЗЕНІНДЕГІ МҰЗ ҚҰБЫЛЫСТАРЫ МЕН МЕТЕОЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ КӨПЖЫЛДЫҚ ӨЗГЕРІСІН БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2024-115-4-28-38Кілт сөздер:
Жайық өзені, мұздық құбылыстар, метеорологиялық параметрлер, климаттық өзгерістер, мұздық құбылыстардың ұзақтығы, ауа температурасы, су өтіміАңдатпа
Бұл мақалада 1936...2021 жылдар аралығындағы Жайық өзенінің қазақстандық бөлігіндегі мұз құбылыстары мен метеорологиялық параметрлердің өзгеруі қарастырылды. Жайық өзені бойынша көп жылдар ішінде байқалған мұз құбылыстарының өзгерісі талданды. Ол үшін өзен бойында орналасқан әртүрлі бекеттердегі мұз құбылыстарының басталуы мен аяқталуы туралы көпжылдық деректер қолданылды. Нәтижесінде өзендегі мұз қату күндерінің кері шегерілуі, мұздан арылу құбылысының алдыға жылжуы және мұз жамылғысы ұзақтығының қысқару тенденциялары анықталды. Аумақтағы көпжылдық орташа ауа температураларының өзгерісін бағалау үшін Mann-Kendall критерийі және Sen's Slope әдісі қолданылды. Нәтижесінде жыл сайынғы ауа температураларының жоғарылауы 0,032...0,035 арасында екені анықталды. Сонымен қатар температураның және жауын-шашынның көпжылдық мәндерінің өзгеруіне, сондай-ақ олардың өзен ағындысына тигізетін әсеріне талдау жүргізілді. Зерттеу нәтижелері жаһандық және жергілікті климаттық өзгерістер Жайық өзенінің мұз құбылыстары мен гидрологиялық сипаттамаларына айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді.
References
Агафонова С.А., Фролова Н.Л., Василенко А.Н., Широкова В.А. Ледовый режим и опасные гидрологические явления на реках Арктической зоны европейской территории России // Вестник Московского университета. Серия 5. География. ‒ 2016. ‒ № 67. ‒ C. 41-497.
Арыстамбекова Д.Д. Жайык алабы өзендерінің көпжылдық мұздық режимінің өзгерісін бағалау//География және су ресурстары. 2022. № 2. 12-18 б.
Всероссийский научно-исследовательский институт гидрометеорологической информации – Мировой центр данных [Электронный ресурс] // URL: http://www.meteoinfo.ru (дата обращения: 06.06.2024).
Государственный водный кадастр. Многолетние данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши. Реки и каналы. Бассейны рек Урал (среднее и нижнее течение) и Эмба (1991-2000 гг.). – Алматы, 2004. – Кн. 1, часть 1, вып. 1. – 210 с.
Данченко Р.В. Ледовый режим рек СССР. – Л.: Гидрометеоиздат, 1987. – 247 с
Давлетгалиев С.К. Оценка водных ресурсов Жайык-Каспийского бассейна по водохозяйственным участкам // Гидрометеорология и экология. – 2015. – №4. – С. 73-80
Изменение климата, 2014 г.: Обобщающий доклад. Вклад Рабочих групп I, II и III в Пятый оценочный доклад Межправительственной группы экспертов по изменению климата / Под ред. Р.К. Пачаури и Л.А. Мейер / МГЭИК. – Женева, Швейцария, 2014. – 163 с.
Ивкина Н.И., Галаева А.В., Саиров С.Б., Долгих С.А., Смирнова Е.Ю. Оценка годового стока реки Жайык (Урал) в створе у с. Кушум на перспективу до 2050 г. С учетом изменения климата // Гидрометеорология и экология. – 2020. – №3. – С. 52-69.
Ивкина Н.И., Наурозбаева Ж.К., Изменение характеристик ледового режима казахстанской части Каспийского моря, в связи с изменением климата // Гидрометеорология и экология. – 2015. – № 2– С. 28-35
Кисебаев Д.К. Изменение стока реки Жайык в условиях антропогенного воздействия и изменения климата // Вопросы географии и геоэкологии. – 2020. – №2. – С. 40-45.
Mavromatis, T.; Stathis, D. Response of the water balance in Greece to temperature and precipitation trends. Theoretical and Applied Climatology 2011, 104, 13-24.
Оценочный доклад об изменениях климата на территории Казахстана. РГП «Казгидромет», г. Астана. – Астана, 2014. – 55 с.
Смагулов, Ж.Ж. Внутригодовые изменения стока реки Жайык и его основных притоков // География и водные ресурсы. – 2021. – № 3. – С. 38–44.
WMO. The Global Climate 2011-2020, A decade of accelerating climate change, WMO. https://library.wmo.int/records/item/68585-the-global-climate-2011-2020
Hamed, K.H. Trend detection in hydrologic data: the Mann–Kendall trend test under the scaling hypothesis. Journal of hydrology 2008, 349, 350-363
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
