ЭСКТРЕМАЛДЫ ЖЫЛЫ АЙЛАРДАҒЫ БАЛҚАШ КӨЛІНІҢ КӨКТЕМ МЕЗГІЛІҢДЕГІ МҰЗ ҚҰБЫЛЫСТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2022-105-2-47-58Кілт сөздер:
экстремалды жылы айлар, мұздың бұзылуының басталуы, мұз жамылғысың аяқталуы және судың мұздан тазауы, ауаның орташа температурасы, мұздың қалыңдығы.Аңдатпа
Бұл мақалада Балқаш көліндегі мұздың өте жылы айларда бұзылу процестері қарастырылды. Наурыздағы орташа айлық ауа температурасы мен мұздың бұзылуының басталу, мұз жамылғысының аяқталуы және судың мұздан тазару күндері арасында айтарлықтай корреляция анықталды. Наурыз айы үшін Багров-Токарев аномалиясының критерийі есептелді және экстремалды айлар анықталды. Көктемгі кезеңде мұздың бұзылу ерекшеліктері экстремалды жылы айлармен талданды. Мұз құбылыстарының белгілі бір түрлерімен күндер саны есептеледі, экстремалды жылы айлар үшін мұз құбылыстарының әртүрлі түрлері талданады. Мұздың қалыңдығының таралу карталары салынды. Экстреалды жылы айларда мұздың бұзылуының басталу күндерінің, мұз жамылғысынң аяқталуының және судың мұздан тазару кундерінің ауытқуы табылды.
Деректер көзі гидрологиялық анықтамалықтар, ауа температурасының орташа айлық мәні және еуропалық орталықтың CDs Copernicus климаттық деректер базасынан алынған реанализ болды.
References
IPCC. Climate change 2013: The Physical science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change; Stocker, T.F., Qin, D., Plattner, G.-K., Tignor, M., Allen, S.K., Boschung, J., Nauels, A., Xia, Y., Bex, V., Midgley, P.M., Eds.; Cambridge U. Press: New York, NY, USA, 2013; p. 1535, doi:10.1017/CBO9781107415324.
Magnuson, J.J., Robertson, D.M., Benson, B.J., Wayne, R.H., Livingstone, D.M., Arai, T., et al. (2000). Historical trends in lake and river ice cover in the Northern Hemisphere. Science, 289, 1743-1746.
Andrew M.W. Newton, Donal J. Mulan., (2021). Climate change and Northern Hemisphere Lake and river ice phenology from 1931-2005. The Cryosphere, 15, 2211-2234.
Bonsal B.R., Duguay C.R., (2006). Impacts of large-scale teleconnections on freshwater-ice break/freeze-up dates over Canada. Journal of Hydrology, 330, 340 353.
Duguay, C.R., Prowse T.D., Bonsal B.R., Brown R.D., Lacroix M..P., Menard P., (2006). Recent trends in Canadian lake ice cover. Hydrological processes, 20, 781-801.
Assel, R. A., Cronk, K., & Norton, D. (2003). Recent trends in Laurentian Great Lakes ice cover. Climatic Change, 57, 185−204.
Latifovich R, Pouliot D., 2006, Analysis of climate change impacts on lake ice phenology in Canada using the historical satellite data record. Remote Sensing of Environment 106, 492-507
Surface water resources of the USSR. Central and Southern Kazakhstan. Volume 13. Issue.2. The basin of Lake Balkhash. – L.: Hydrometeoizdat, 1970. – 644 p.
Bogorodsky V.V., Gusev A.V., Khokhlov G.P., Physics of freshwater ice. – L.: Hydrometeorological Publishing House, 1971. p. 3.
Odrova T.V. Hydrophysics of land reservoirs – L.: Hydrometeoizdat, 1979. – p. 238.
Beilinson Formation and destruction of the ice cover: (on watercourses and reservoirs of Kazakhstan). – Alma-Ata: Nauka, 1989.
Cherednichenko V.S., Kozhakhmetova E.P. Climate fluctuations in the Ile-Balkhash basin and its relation to the lake level // Hydrometeorology and ecology. – 2009. No. 3 – p. 62 77.
Shivareva S.P., Dolgikh S.A., Stepanov B.S., Yafyazova R.K., Li V.I., Golubtsov, V.P. Popova, B.O. Baymagambetov, E.E. Petrova The impact of climate change on water resources of the basins of Lake Balkhash and the Aral Sea // Hydrometeorology and ecology. – 2009. No. 3 – pp. 36-61.
Ivkina N.I. Seasonal surging fluctuations of the water level on the lake. Balkhash // Hydrometeorology and ecology. – 2011. № .1 – p. 66 74.
Vilesov E.N., Akmoldaeva B.K., The change in the main values of the climate of the Balkhash region for 80 years // Hydrometeorology and ecology. – 2017. No. 2. – p. 27 35.
Beldeubaev E.E., Dolgikh S.A. On the temperature regime of surface air during the cold period in the Balkhash region and its changes in recent decades // Hydrometeorology and ecology. – 2019. No. 4. – p. 171 183.
Beldeubaev E.E., Salnikov V.G., About the dates of ice cover’s freeze and break of Lake Balkhash in modern climatic conditions. – 2021. - No. 1. – p.8 18.
Climate data store [Electronic resource] / ERA5-Land hourly data from 1950 to present (copernicus.eu) https://cds.climate.copernicus.eu
Bagrov N.A., Myakisheva N.N. Some characteristics of anomalies of average monthly air temperatures // Proceedings of the MMC. – 1966. – Issue 9. – pp. 3-17.
IPCC. Climate change 2007: The Physical science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change; Solomon S., Qin D., Manning M., Marquis M., Averyt K., Tignor M., Miller H.L., Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 996 pp.
