HBV ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ МОДЕЛІН ШҮЛБІ СУ ҚОЙМАСЫНЫҢ БҮЙІР САЛАСЫ МЫСАЛЫНДА ӨЗЕН АҒЫНДЫСЫН БОЛЖАУҒА ҚОЛДАНУ
Кілт сөздер:
гидрологиялық модельдеу, HBV концептуалды моделі, калибрлеу, көктемгі су тасу, ағындыны қысқа мерзімді болжау, Шүлбі су қоймасыАңдатпа
Берілген мақалада өткен ғасырда құрастырылған Шүлбі су қоймасына келіп түсетін ағындының бүйір саласын болжау әдісі климаттың өзгеруімен байланысты ғылыми-әдістемелік тұрғыдан ескіргендіктен, HBV концептуалды моделінің көмегімен болжау негіздері көрсетілген. Сонымен қатар, модельдің қысқаша сипаттамасы, қолданылатын гидрометеорологиялық мәліметтер мен беткейдің сандық моделінің ақпараттары, сонымен қатар мұздық құрауыштарының мәліметтері мен оларды ArcGIS ақпараттық платформасында өңдеу берілген. Модельдің тиімділігін есептеу үшін Нэш-Сатклиффтің критерийі қолданылған. Шүлбі су қоймасының бүйір салалары болып табылатын Оба және Үлбі өзендерінің ағындыларына 1978...2018 жж. кезеңіне модельдің калибрациясы жүргізіліп, көрсеткіші жоғары нәтижелі кезең таңдалды. Оңтайлы параметрлерді таңдау нәтижесінде модельдің тиімділігі, жоғарыда аталған өзендер үшін, сәйкесінше 0,908...0,922 құрады. Калибрация нәтижесінің параметрлерін қысқа мерзімді, 1, 3, 7 тәулікке, ағынды болжамына қолдану барысында сандық модельдеу жақсы нәтиже көрсетті. Ағындыны 1 тәулікке болжаудың ақталушылығы 81 %, 3 тәулікке – 80 %, 7 тәулікке – 77 % құрады. Оба және Үлбі өзендері ағындыларына болжамның сандық әдістерін қолданып, қысқа мерзімді болжам жасау су шаруашылық жүйелерін басқарудың тиімділігін арттыратын маңызды фактор болып табылады.
References
Болатова А.А., Тілләкәрім Т.А., М.Н. Раимжанова, Серікбай Н.Т., Багитова Б.Е., Болатов К.М. Результаты калибрования гидрологической модели HBV для горных рек Казахстана // Гидрометеорология и экология. – 2018. – № 3. – С. 110-124.
Браславский А.П. Нормы испарения с поверхности водохранилищ //А.П. Браславский, З.А. Викулина. – Л.: Гидрометеоиздат, 1954. – 212 с.
Виноградов Ю.Б. Математическое моделирование процессов формирования стока. – Л.: Гидрометеоиздат, 1988. – 311 с.
Водные ресурсы Казахстана: оценка, прогноз, управление, Т. VII, Кн. 1: Возобнавляемые ресурсы поверхностных вод западного, северного, центрального и восточного Казахстана/ под науч. ред. Р.И. Гальперина. – Алматы: ТОО «Арко», 2012. – 684 с.
Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод суши, Бассейны рек Иртыш, Ишим и Тобол (верхнее течение), Вып. 1, Ч. 1, ГВК РК РГП «Казгидромет», 1978-2018.
Официальный сайт Геологической службы США. [Электрон. ресурс] URL: https://earthexplorer.usgs.gov/ (дата обращения: 09.11.2017).
Официальный сайт GLIMS: глобального измерения сухопутного льда из космоса [Электрон. ресурс] URL: https://www.glims.org/ (дата обращения: 10.11.2018).
Ресурсы поверхностных вод СССР. – Т. 15.Алтай и Западная Сибирь. - Вып. 1. Горный Алтай и Верхний Иртыш. – Л.: Гидрометеоиздат, 1969. - 318 с.
Gayathri K Devi, Ganasri B.P., Dwarakish G.S. A Review on Hydrological Models / International conference on water resources, Coastal and ocean engineering (ICWRCOE 2015), Aquatic Procedia. – № 4. – 2015.– P. 1001-1007.
Georgakakos P.K.; Hudlow, M.D., Quantitative Precipitation Forecast Techniques for use in Hydrological Forecasting // Bull. Am. Meteorol. Soc. – 1984. – № 65. – P.1186-1200.
Jan Seibert. HBV light version 2, User’s Manual. Stockholm University, Department of Physical Geography and Quaternary Geology. – 2005. – 32 p.
Jan Seibert, M.J. Vis Teaching hydrological modeling with a user-friendly catchment-runoff-model software package // Hydrol. Earth System Sciences. – 2012. – № 16. – P. 3315–3325.
Jan Seibert. Multi-criteria calibration of conceptual runoff model using a genetic algorithm // Hydrology and Earth Sciences. – 2000. – № 4(2). – P. 215-224.
Jia Q.Y., Sun F.H. Modeling and forecasting process using the HBV model in Liao river delta / The 18th Biennial Conference of International Society for Ecological Modelling, Environmental Sciences. – 2012. – № 8. – P. 122–128.
Kauffeldt A., Wetterhall F., Pappenberger F., Salamon P., Thielen J. Technical review of large-scale hydrological models for implementation in operational flood forecasting schemes on continental level // Environmental Modelling & Software. – 2016. – № 75. – P. 68-76.
Kim N. W.; Jung Y.; Lee J. E. Spatial propagation of streamflow data in ungauged watersheds using a lumped conceptual model // Journal of Water and Climate Change. – 2018. – № 10 (1). – P. 89-101.
Merkuryeva G., Merkuryev Y., Boris V. Sokolov, Potryasaev S., Zelentsov Viacheslav A., Lektauers A. Advanced river flood monitoring, modelling and forecasting // Journal of Computational Sciences. – 2015. – № 10. – P.77-85p.
Nash J.E., Sutcliffe J.V. River flow forecasting through conceptual models, part 1-a discussion of principles // Journal of Hydrology. – Amsterdam, 1970. – № 10. – P. 282-290.
Reynolds J.E., Halldin S., Xu C.Y., Seibert J., Kauffeldt A. Sub-daily runoff predictions using parameters calibrated on the basis of data with a daily temporal resolution // Journal of Hydrology. – 2017. – № 550. – P. 399-411.
Spivak L., Arkhipkin O., Pankratov V., Vitkovskaya I., Sagatdinova G. Space monitoring of floods in Kazakhstan // Mathematics and Computers in Simulation. – 2004. – Vol. 67, Issues 4–5, 3. – P. 365-370.
Sten Bergström, 1992. The HBV model – its structure and applications SMHI RH, №4, April 1992. 35 p.
Tucci C., Collischonn W. Flood forecasting // WMO Bull. – 2006. – № 55 (3). – P.179–184.
Valent P., Szolgay J., Riverso C. Assessment of the uncertainties of a conceptual hydrologic model by using artificially generated flows // Slovak journal of civil engineering. – 2012. – Vol. XX. – № 4. – P. 35-43.
Vormoor K., Heistermann M., Bronstert A., Lawrence D. Hydrological model parameter (in) stbility – “crash testing” the HBV model under contrasting flood seasonality conditions // Hydrological Sciences journal. - 2018. – Vol. 63. – № 7. – P. 991–1007.
WMO, 1986. Intercomparison of models of snowmelt runoff. Operational Hydrology. Report № 23. – 1986, WMO-№ 646. – 482 p.
WMO, 2002. Carlos E.M. Tucci Flood flow forecasting, Institute of Hydraulic Research, Federal University of Rio Grande do Sul, 35 p.
Guide to Hydrological Practices. Volume II. Management of Water Resources and Application of Hydrological Practices, WMO № 168, Sixth edition, 2009. – 302 p.
