ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ГРАВИМЕТРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ СУ ОБЪЕКТІЛЕРІН МОНИТОРИНГІЛЕУ ҮШІН СПУТНИКТІК ГРАВИМЕТРИЯНЫ ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-117-2-91-104Кілт сөздер:
гравиметрия, Қазақстан, гравиметрлер, геодинамика, геоид, гравиметриялық желілер, квазигеоид, геодезия, геология, рельефтің цифрлық моделіАңдатпа
Мақалада Қазақстандағы гравиметриялық түсірілімдердің қазіргі жағдайы мен қолданылуы қарастырылады, әсіресе су айдындары мен экологиялық өзгерістерді мониторингтеу үшін GRACE және GRACE-FO миссияларының деректерін пайдалануға ерекше назар аударылады. Зерттеу гравиметриялық әдістердің кен орындары орналасқан аймақтардың терең тектоникалық құрылымын зерттеудегі және Қазақстан геоиды моделін жасаудағы маңызды рөлін атап өтеді.
Қазіргі заманғы ғылым деңгейі жасанды интеллект алгоритмдерін, соның ішінде машиналық және тереңдетілген оқытуды қолдануға, сондай-ақ спутниктік деректерді пайдалана отырып зерттеулер жүргізуге кең мүмкіндіктер береді. Бұл ғылыми зерттеуде Қазақстандағы су ресурстары мен мұздық жүйелерінің динамикасын зерттеу бойынша ақпаратты талдау нәтижелері ұсынылған, онда GRACE мониторингінің нәтижелерінің кеңістіктік ажыратымдылығын жақсартатын машиналық оқыту алгоритмі қолданылды. Зерттеу нәтижелері спутниктік GRACE деректерін кең ауқымды аумақтарда мониторинг жүргізу үшін пайдалануға болатынын және су ресурстары мен мұздық жүйелерінің жағдайы мен динамикасы туралы мәліметтер алуға мүмкіндік беретінін растайды.
Мақалада GRACE миссиясының Жер туралы ғылымдарға трансформациялық әсері атап өтіледі, бұл климаттық өзгерістердің салдарын азайту стратегияларын жақсартуға және қоршаған ортаны тиімді басқаруға ықпал етеді, ал бұл Қазақстанның тұрақты дамуы үшін аса маңызды.
References
Айдарбеков Ж. К., Истекова С. А., Гласс Х. Комплексные геофизические исследования при изучении геологического строения Жезказганского рудного района в Казахстане // Материалы 17-й научно-практической конференции и выставки «Инженерная и рудная геофизика 2021», Геленджик, 26–30 апреля 2021 года. – Геленджик, 2021. – С. 61.
Исагалиева А. К., Исаев В. И., Истекова С. А. Методика интерпретации гравиметрических данных при построении геологической модели земной коры Прикаспийского региона // Вестник Казахстанско-Британского Технического Университета. – 2021. –№17(2). – С. 21–29.
Истекова С. А., Жылкыбаева Г. А. Состояние геофизических исследований в Казахстане // Вестник Современной Науки. – 2015. – № 9–2. – С. 107–115.
Коврижных П.Н., Шагров Б.Б., Юрист С.Ш., Болотин Ю.В., Саурков Ж., Каренов Т. Морские съемки на Каспии гравиметрами GT-2M, Чекан АМ и LR: сравнение точности // Геология и Охрана Недр. – 2013. – №4. – С. 58–62.
Каминский В.Ф., Ефимов А.А., Кирмасов А.Б., Коврижных П.Н. Трехмерная инверсия гравиметрических данных с использованием нетривиальной референтной модели на месторождении Восточный Жайрем // Геоинформатика. – 2021. – №1. – С. 17–25.
Nazirova A. B., Dubovenko Y. I., Abdoldina F. N., Kuzminets M. P. Optimization of GIS modules for processing data of gravity monitoring of subsoil in the Republic of Kazakhstan. Geoinformatics, 2021, Vol. 1, pp. 1–6.
Tapley B. D., Watkins M. M., Flechtner F., Reigber C., Bettadpur S., Rodell M., Sasgen I., Famiglietti J. S., Landerer,F. W., Chambers D. P. Contributions of GRACE to understanding climate change. Nature Climate Change, 2019, Vol. 9(5), pp. 358–369.
Tapley B.D., Landerer F. W., Chambers D. P., Reager J. T., Gardner A. S., Save H., Ivins E. R., Swenson S. C., Boening C., Dahle C., Wiese D. N., Dobslaw H., Tamisiea M. E., Velicogna I. Contributions of GRACE to understanding climate change. In Nature Climate Change, 2019, Vol. 9, Issue 5, pp. 358–369. Nature Publishing Group. doi: 10.1038/s41558-019-0456-2
Hassan A. A., Jin S. Water cycle and climate signals in Africa observed by satellite gravimetry. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 2014, Vol. 17(1), pp. 012149.
Kornfeld,R., Arnold B., Gross M., Dahya N., Klipstein W. GRACE-FO: The Gravity Recovery and Climate Experiment Follow-On Mission. Journal of Spacecraft and Rockets, 2019, pp. 56. doi: 10.2514/1.A34326
Chang L., Sun W. Consistency analysis of GRACE and GRACE-FO data in the study of global mean sea level change. Geodesy and Geodynamics, 2022, Vol. 13(4), pp. 321–326.
Flechtner F., Reigber C., Rumme, R., Balmino G. Satellite gravimetry: a review of its realization. Surveys in Geophysics, 2021, Vol. 42(5), pp. 1029–1074.
Chen L., He Q., Liu K., Li J., Jing C. Downscaling of GRACE-derived groundwater storage based on the random forest model. Remote Sensing, 2019, Vol. 11(24), pp. 2979.
Yang T., Wang C., Yu Z., Xu F. Characterization of spatio-temporal patterns for various GRACE-and GLDAS-born estimates for changes of global terrestrial water storage. Global and Planetary Change, 2013, Vol. 109, pp. 30–37.
Айбулатов Д., Зотов Л., Фролова Н., Чалов С. Современные возможности использования методов дистанционного зондирования для получения информации о водных объектах // Земля из Космоса: Наиболее Эффективные Решения. – 2015. – № S. – С. 34–37.
Li W., Bao L., Yao G., Wang F., Guo Q., Zhu J., Zhu J., Wang Z., Bi J., Zhu C. The analysis on groundwater storage variations from GRACE/GRACE-FO in recent 20 years driven by influencing factors and prediction in Shandong Province, China. Scientific Reports, 2024, Vol. 14(1), pp. 5819.
Sermiagin R., Kemerbayev N., Kassymkanova K. K., Mussina G., Shkiyeva M., Kosarev N., Samarkhanov K., Batalova A., Rakhimzhanov A., Kalen Y. Selection of a calibration system for relative gravimeters and testing of the processing using the example of the Zhetygen calibration baseline in Kazakhstan. Acta Geodaetica et Geophysica, 2024. doi: 10.1007/s40328-024-00454-x
Кащеев Р. А. Современные методы спутниковой гравиметрии. – Казань: Казан. Ун-т, 2015.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Автор
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
