НҰРА ӨЗЕНІНІҢ СУ ЖИНАУ АЛАБЫНДАҒЫ ӨЗЕНДЕРДІҢ ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ РЕЖИМІНІҢ ӨЗГЕРУ БАҒЫТЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.54668/2789-6323-2025-116-1-8-23Кілт сөздер:
орташа жылдық су ағыны , өзен, өзгеру бағыты, сызықтық тренд, бағалау, талдауАңдатпа
Нұра өзенінің су жинау алабындағы өзендер суының орташа жылдық ағынының кеңістіктік және уақыттық өзгермелілігін зерттеу үшін, салыстырмалы түрде қарағанда, оның алабының 58100 км2 ауданына біркелкі орналасқан Бес-Оба, Шешенқара, Балықты, Ақмешіт және Р. Қошқарбаев гидрологиялық бекеттерінің, сонымен қатар Шерубайнұра, Соқыр Ақбастау, Үлкен-Құндызды және Қон өзендерінің көпжылдық 1932...2021 жылдар аралығындағы мәліметтері пайдаланылды. Нұра өзенінің су жинау алабындағы гидрологиялық процесстердің динамикасы көрсеткендей, оның орташа жылдық су ағынының тербелісі стохастикалық және детерминирленген (сызықтық тренд түрінде) құрамдас бөліктерді қамтиды.
Өзендердің орташа жылдық су ағынының ұзақ мерзімдегі тербелістерінің (фаза, амплитуда, синхрондығы) циклдік құрылымының көршеткіштерін статистикалық сенімді бағалау болатыны дәлелденген. Суы мол жылдардың суы аз жылдармен алмасуы, ұзақ мерзімді аралығында су ағынының тербелісінің даму фазаларын сипаттайтын, қарқындылығы әртүрлі динамикалық орташа мәнге ие, уақытқа байланысты функциялармен өрнектелетіні көрсетілген. Бұл жағдай орташа жылдық су ағынын болжаудың ғылыми негізі болып табылады.
References
Махмудова Л.К. Оценка водных ресурсов рек Центрального Казахстана: диссертация на соискание ученой степени кандидата географических наук. - Алматы, 2010. – 123 с.
Масимбаева М., Макарова М.Г. Динамика годового стока рек Центрального Казахстана (на примере реки Есиль и Нура) // Сборник статей «Геология, геоэкология, эволюционная география». – Москва: РГПУ им А.И. Герцина. – 2014. - том XII/- С. 165-168.
Абдрахимов Р.Г., Елтай А.Г. Характеристика годового и максимального стока реки Нура // Гидрометеорология и экология. – 2016.- №1. – С. 80-86.
Абдрахимов Р.Г., Елтай А.Г. Минимальный сток реки Нура // Вестник КазНУ, серия географическая. – 2016.- №1(423). - С. 64 - 68.
Ащанова Р.К. Определение нормы и изменчивости стока рек бассейна Нура // Гидрометеорология и экология. – 2017.- №2. – С. 79-89.
Куржынова Ж., Ахмадинова С.Н. Анализ гидрологического и гидрохимического режимов реки Нура // Наука среди нас. – 2018. - №7 (11). - С. 32-38.
Пшенчинова А.С., Кристиан Опп, Джусупбеков Д.К. Определение характеристик стока весеннего половодья при отсутствии данных наблюдений //Вестник КазНУ, Серия географическая. – 2019.- №3(54).- С. 42-48.
Акиянова Ф. Ж., Зинабдин Н. Б., Мусагалиева Ж. Е., Каракулов Е. М. Муздыбаев М. А. Устойчивое использование водных ресурсов в междуречье Нура-Есиль (Казахстан) для развития сельских районов // Труды университета. – 2024. - №2 (95). – С. 89-94.
Ресурсы поверхностных вод СССР, Центральный и Южный Казахстан (том13), Карагандинская область (выпуск 1). - Ленинград: Гидрометеоиздат, 1966. - 482 с.
Государственный водный кадастр, Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод, Республики Казахстан (том V), Бассейны рек озера Балхаш и бессточных районов Центрального Казахстана (выпуск 4) (1936-1987). - Обнинск: ВНИИИГМИ-МЦД, 1938-1989. – 258 с.
Государственный водный кадастр, Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод, Республики Казахстан (том V), Бассейны рек озера Балхаш и бессточных районов Центрального Казахстана (выпуск 4) (1988-2000). - Алматы, 1989-2002. – 258 с.
Государственный водный кадастр Республики Казахстан, Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод реки и каналы (часть1), Бассейны рек Нура и Сарысу (выпуск 8). - Алматы, 2003-2023.- 63 с.
Баженова Л.В. Оценка гидрологического мониторинга и восстановление стока рек методом парной корреляции // Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. – 2018. - № 3.- С. 134-140.
Буренина Т. А., Прысов Д. А., Федотова Е. В. Влияние климатических и антропогенных факторов на гидрологический режим рек юга Красноярского края // Сибирский лесной журнал. – 2018. - №2.- С. 48-60.
Мустафаев Ж.С., Козыкеева А.Т., Абдешев К.Б., Турсынбаев Н.А. Гидрологический профиль реки на водосборной территории бассейна Асса-Талас с учетом техноприродных процессов //Вестник Карагандинского университета. Серия «Биология. Медицина. География». – 2023.- № 2(110). – С. 174-188.
Пособие по определению расчетных гидрологических характеристик / А. В. Рождественский, А. Г. Лобанов (ред.). Л.: Гидрометеоиздат, 1984. - 447 с.
Владимиров А. М. Гидрологические расчеты: учебн. для вузов по спец. «Гидрология суши». - Л.: Гидрометеоиздат, 1990. - 364 с.
Исмайылова И.Г., Исмайылов Г.Х., Раткович Л.Д., Муращенкова Н.В., Перминов А.В. Анализ и прогноз речных вод в зоне формирования стока реки Волги методом тенденций // Природообустройство. – 2022. – № 2. – С. 69-78.
Васильевa Д. Ю., Водопьяновa В. В., Закирзяновa Ш. И., Кенжебаева А. Ж., Семенов В. А., Сивохип Ж. Т. Корреляционные связи многолетних колебаний месячного и годового стока в бассейне реки Урал // Известия РАН. Серия географическая. – 2020.- Т. 84. - № 3. - С. 414–426.
Жуков И.А., Айбулатов Д.Н. Тенденции изменений водного режима малых рек бассейна Волги за период инструментальных наблюдений //Вестник Московского университета. Серия 5. География. – 2024. - Т. 79. - № 6.- С. 81-90.
Downloads
Жарияланды
How to Cite
Журналдың саны
Бөлім
License
Copyright (c) 2025 Гидрометеорология және экология
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
